Bir ekosistemin işleyişinde **madde döngüsü** ve **enerji akışı** iki temel süreçtir. Bu süreçler birbirinden farklı dinamiklere sahiptir. **Enerji akışı**, güneşten gelen enerjinin üreticiler tarafından yakalanarak besin zinciri boyunca tek yönlü olarak aktarılmasıdır. Bu akış sırasında, enerjinin büyük bir kısmı (%90’ı) her trofik düzeyde metabolik faaliyetler ve ısı olarak kaybedilirken, yalnızca küçük bir kısmı (%10) bir üst basamağa geçer. Bu durum, ekolojik piramitlerin tabanının neden her zaman daha geniş olduğunu açıklar. Enerjinin bu tek yönlü akışı, canlıların sürekli yeni enerji kaynağına ihtiyaç duymasına yol açar. Öte yandan, **madde döngüsü** (karbon, azot, su gibi), maddelerin ekosistem içindeki canlı ve cansız bileşenler arasında sürekli olarak dönüştürülüp yeniden kullanılmasını ifade eder. Maddeler, üreticiler tarafından alınır, tüketicilere aktarılır ve ayrıştırıcılar sayesinde tekrar inorganik hale getirilerek sisteme geri döner. Bu döngüsel süreç, ekosistemde maddelerin tükenmesini engeller. Kısacası, enerji akışı tek yönlüyken, madde döngüsü geri dönüşümlüdür.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki süreçlerden hangisi, bir ekosistemde enerjinin akışını en iyi açıklar?
A) Enerjinin geri dönüşümlü olarak kullanılması
B) Güneş enerjisinin üreticiler tarafından kullanılarak tek yönlü aktarılması
C) Enerjinin her basamakta artarak devam etmesi
D) Enerjinin ayrıştırıcılardan başlayarak üreticilere doğru akması

Doğru Cevap: B
Çözüm: Enerji akışı, ekosistemdeki enerji kaynağı olan güneşten başlar ve üreticiler aracılığıyla besin zinciri boyunca tek yönlü olarak ilerler. Geri dönüşüm söz konusu değildir.

2. Bir ekosistemdeki madde döngüsü için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Canlı ve cansız faktörler arasında gerçekleşir.
B) Azot, karbon ve su döngüleri bu duruma örnektir.
C) Maddeler sınırsız ve yenilenebilir bir şekilde kullanılır.
D) Ayrıştırıcılar döngünün tamamlanması için hayati öneme sahiptir.

Doğru Cevap: C
Çözüm: Maddeler sınırsız değil, belirli bir miktardadır ve sürekli olarak geri dönüştürülerek kullanılırlar. Bu geri dönüşüm, maddelerin tükenmesini önler.

3. Bir besin piramidinde, üreticilerden ikincil tüketicilere doğru gidildikçe, aktarılan enerji miktarı nasıl değişir?
A) Artarak devam eder.
B) Azalarak devam eder.
C) Önce artar, sonra azalır.
D) Değişmez.

Doğru Cevap: B
Çözüm: Enerjinin sadece yaklaşık %10’u bir trofik düzeyden bir üst düzeye aktarıldığı için, besin piramidinde yukarı çıkıldıkça aktarılan enerji miktarı azalır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, ekosistemdeki biyolojik birikim (biyomagnifikasyon) için en iyi örnektir?
A) Karbonun solunumla atmosfere verilmesi
B) Zehirli bir maddenin besin zincirinin en üst basamağında birikmesi
C) Bir bitkinin topraktan su alması
D) Tüketicilerin enerji için bitkilerle beslenmesi

Doğru Cevap: B
Çözüm: Biyolojik birikim, zehirli maddelerin besin zincirinde yukarı doğru hareket ettikçe, dokularda birikerek yoğunluğunun artmasıdır. Bu durum, en üst basamaktaki canlıları en çok etkiler.

5. Bir ekosistemde **enerji piramidi** neden her zaman dik bir üçgen şeklindedir?
A) Her basamakta canlı sayısı arttığı için
B) Enerji, bir üst basamağa %100 oranında aktarıldığı için
C) Enerji kaybı nedeniyle üst basamaklara aktarılan enerji azaldığı için
D) Üreticilerin biyokütlesi en az olduğu için

Doğru Cevap: C
Çözüm: Enerji piramidi, her basamakta enerjinin büyük bir kısmının ısı olarak kaybedilmesi nedeniyle yukarı doğru daralır. Bu durum, piramidin tabanının en geniş, tepe noktasının ise en dar olmasını sağlar.

6. Ayrıştırıcıların bir ekosistemdeki temel görevi nedir?
A) Güneş enerjisini yakalamak
B) Tüketiciler için besin sağlamak
C) Madde döngüsünü durdurmak
D) Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürmek

Doğru Cevap: D
Çözüm: Ayrıştırıcılar (mantar ve bakteriler gibi), ölü canlıları ve organik atıkları parçalayarak karbon ve azot gibi maddelerin yeniden üreticiler tarafından kullanılmasını sağlar ve madde döngüsünü tamamlar.

7. Aşağıdaki besin zincirinde en az biyokütleye sahip olması beklenen canlı hangisidir?
Çim $\rightarrow$ Çekirge $\rightarrow$ Kurbağa $\rightarrow$ Yılan
A) Çim
B) Çekirge
C) Yılan
D) Kurbağa

Doğru Cevap: C
Çözüm: Enerji piramidinde yukarı doğru çıkıldıkça aktarılan enerji azaldığı için, toplam biyokütle de azalır. Besin zincirinin en üst basamağında yer alan yılanın biyokütlesi en az olacaktır.

8. Canlıların solunumla atmosfere karbon vermesi ve bitkilerin fotosentezle karbondioksit alması, hangi döngünün temelini oluşturur?
A) Azot döngüsü
B) Su döngüsü
C) Karbon döngüsü
D) Fosfor döngüsü

Doğru Cevap: C
Çözüm: Karbon döngüsü, karbonun atmosfer, canlılar ve inorganik çevre arasında sürekli olarak yer değiştirmesini içerir. Solunum ve fotosentez bu döngünün anahtar süreçleridir.

9. Bir ekosistemde besin zincirinin temelini oluşturan ve enerji piramidinin en alt basamağında yer alan canlı grubu hangisidir?
A) Birincil tüketiciler
B) Ayrıştırıcılar
C) Üreticiler
D) İkincil tüketiciler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Üreticiler, fotosentez yaparak güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürürler ve tüm ekosistem için temel enerji kaynağını sağlarlar. Bu nedenle besin piramidinin en altında yer alırlar.

10. Bir ekosistemdeki madde ve enerji akışı arasındaki en temel fark nedir?
A) Maddeler, enerjiden daha hızlı akış gösterir.
B) Madde döngüsel, enerji akışı tek yönlüdür.
C) Enerji döngüsel, madde akışı tek yönlüdür.
D) Her ikisi de tek yönlü bir akışa sahiptir.

Doğru Cevap: B
Çözüm: Madde (örneğin su, karbon) ekosistemde geri dönüştürülür ve yeniden kullanılırken, enerji (güneş enerjisi) her basamakta kaybedilerek tek yönlü olarak ilerler.

11. Aşağıdakilerden hangisi, azot döngüsünün atmosferdeki azotun bitkiler tarafından kullanılabilir forma dönüştürülmesini sağlayan bir aşamasıdır?
A) Nitrifikasyon
B) Fotosentez
C) Solunum
D) Karbon birikimi

Doğru Cevap: A
Çözüm: **Nitrifikasyon**, atmosferdeki serbest azotun bakteriler aracılığıyla amonyum, nitrit ve en son bitkilerin kullanabileceği nitrat formuna dönüştürülmesidir.

12. Aşağıdakilerden hangisi, ekosistemdeki enerji kaybının nedenlerinden biri değildir?
A) Canlıların solunumla ısı üretmesi
B) Sindirilemeyen besinlerin atılması
C) Besinlerin bir üst basamağa tamamen aktarılması
D) Hücresel metabolizma için enerji kullanılması

Doğru Cevap: C
Çözüm: Enerji, bir basamaktan bir üst basamağa hiçbir zaman %100 oranında aktarılamaz. Enerji kaybı her zaman gerçekleşir.

13. Birincil tüketicilerin biyokütlesi, bir ekosistemdeki ikincil tüketicilerin biyokütlesinden neden daha fazladır?
A) İkincil tüketiciler daha hızlı üredikleri için
B) Enerji kaybı nedeniyle piramitte yukarı çıkıldıkça toplam biyokütle azaldığı için
C) İkincil tüketicilerin daha az enerjiye ihtiyacı olduğu için
D) Birincil tüketiciler daha küçük canlılar oldukları için

Doğru Cevap: B
Çözüm: Birincil tüketiciler, üreticilerden elde ettikleri enerjinin sadece bir kısmını biyokütleye çevirebilir. Enerji kaybı nedeniyle, bir üst basamak olan ikincil tüketicilerin toplam biyokütlesi daha az olur.

14. Bir besin zincirinde en fazla enerji kaybının yaşandığı basamak aşağıdakilerden hangisidir?
A) Üreticilerden birincil tüketicilere geçiş
B) Birincil tüketicilerden ikincil tüketicilere geçiş
C) İkincil tüketicilerden üçüncül tüketicilere geçiş
D) Tüm basamaklar arasında enerji kaybı oranı aynıdır.

Doğru Cevap: D
Çözüm: Enerjinin %90’ı her basamakta ısı olarak kaybedildiği için, enerji kaybı oranı her basamak arasında yaklaşık olarak aynıdır. Sadece mutlak enerji miktarı azalır.

15. Aşağıdaki süreçlerden hangisi, bir ekosistemde maddelerin döngüsünün gerçekleştiğini kanıtlar?
A) Bir canlının solunum yapması
B) Bir gölün kirlenmesi
C) Bir bitkinin fotosentez yapması
D) Ölü bir canlının ayrıştırıcılar tarafından toprağa karışması

Doğru Cevap: D
Çözüm: Ölü canlıların ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak inorganik maddelere dönüştürülmesi, bu maddelerin tekrar toprağa ve dolayısıyla ekosisteme dönmesini sağlar. Bu, madde döngüsünün en önemli kanıtlarından biridir.