Coğrafya biliminin en temel konularından biri olan **Doğal Sistemler ve Süreçler**, yeryüzünü şekillendiren ve insan yaşamını doğrudan etkileyen doğal olayları inceleyen bir alandır. Bu sistemler, ana başlıklar altında incelenir: **Litosfer** (taş küre), **Hidrosfer** (su küre), **Atmosfer** (hava küre) ve **Biyosfer** (canlılar küresi). Litosfer, iç kuvvetler (orojenez, epirojenez, volkanizma, deprem) ve dış kuvvetler (akarsular, rüzgârlar, buzullar) ile yeryüzünü sürekli olarak değiştiren bir sistemdir. Hidrosfer, okyanus, deniz, göl ve akarsularla Dünya’nın su döngüsünü oluşturur. Atmosfer, iklim olaylarının yaşandığı ve canlı yaşamı için hayati önem taşıyan gaz karışımından oluşur. Biyosfer ise, bu üç sistemin birbiriyle etkileşimi sonucu oluşan ve canlıların yaşam alanı olan katmandır. Bu doğal sistemler, birbirleriyle sürekli etkileşim halindedir ve bu etkileşimler, coğrafi olayların ve oluşumların temelini oluşturur. Bu ünitede, yeryüzünü oluşturan temel katmanların yapısı, işleyişi ve bu süreçlerin insan yaşamı üzerindeki etkileri ele alınmaktadır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdakilerden hangisi, yeryüzünü şekillendiren iç kuvvetlerden biri **değildir**?

A) Volkanizma
B) Depremler
C) Orojenez (dağ oluşumu)
D) Akarsu aşındırması
E) Epirojenez (kıtaların yükselmesi veya alçalması)

Çözüm:
İç kuvvetler, enerjisini Dünya’nın iç yapısından alarak yer şekillerini oluşturan ve değiştiren kuvvetlerdir. Akarsu aşındırması ise enerjisini dışarıdan alan ve yüzeyi aşındıran bir dış kuvvettir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Dünya’nın iç yapısı hakkında en güvenilir bilgiyi sağlayan doğal olay aşağıdakilerden hangisidir?

A) Volkanik patlamalar
B) Kayaçların incelenmesi
C) Depremlerin yarattığı sismik dalgalar
D) Dağ oluşumları
E) Yüzey sıcaklık ölçümleri

Çözüm:
Yeryüzünün derinliklerine doğrudan ulaşım mümkün olmadığından, depremler sırasında oluşan sismik dalgaların hız ve yön değişimleri, Dünya’nın katmanlarının yapısı hakkında en detaylı ve güvenilir bilgiyi sağlar.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdakilerden hangisi, Dünya’nın katmanlarından olan **Litosfer’e** ait bir özellik **değildir**?

A) En üstteki katman olması.
B) Yer kabuğu olarak adlandırılması.
C) Okyanus ve kıtasal kabuklardan oluşması.
D) Akışkan ve yüksek sıcaklıkta olması.
E) Plaka tektoniği hareketlerinin bu katmanda gerçekleşmesi.

Çözüm:
Litosfer, Dünya’nın en üstteki katı ve kırılgan kabuğudur. Akışkan ve yüksek sıcaklıkta olan katman ise Litosfer’in hemen altında bulunan Astosfer’dir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin oluşumunda, doğrudan iç kuvvetlerin etkisi en fazladır?

A) Sel ve taşkınlar
B) Heyelanlar
C) Şiddetli fırtınalar
D) Volkanik patlamalar
E) Kuraklık

Çözüm:
Volkanik patlamalar, enerjisini doğrudan Dünya’nın iç yapısından alan magmanın yüzeye çıkmasıyla meydana gelir ve bu nedenle iç kuvvetlerin bir sonucudur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 5:

Aşağıdakilerden hangisi, okyanus, deniz, göl ve yeraltı sularının birleşiminden oluşan doğal sistemdir?

A) Litosfer
B) Atmosfer
C) Hidrosfer
D) Biyosfer
E) Jeosfer

Çözüm:
**Hidrosfer**, yeryüzündeki tüm suların (okyanus, deniz, göl, akarsu, yeraltı suları) oluşturduğu küredir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir akarsuyun, geçtiği vadide V şeklinde bir şekil oluşturması, coğrafyanın hangi konusuna girer?

A) Volkanizma
B) Dış kuvvetlerin aşındırması
C) Depremsellik
D) Epirojenez
E) Hava olayları

Çözüm:
Akarsular, yeryüzünü aşındıran en önemli dış kuvvetlerden biridir ve V şekilli vadiler, akarsuların derinlere doğru yaptığı aşındırma sonucu oluşur.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 7:

Atmosferin, canlı yaşamı için hayati önem taşıyan bir gaz karışımına sahip olması, aşağıdaki sistemlerden hangisiyle en çok ilişkilidir?

A) Litosfer
B) Hidrosfer
C) Biyosfer
D) Jeosfer
E) Kriyosfer

Çözüm:
**Biyosfer**, canlıların yaşadığı ve diğer kürelerle (Litosfer, Atmosfer, Hidrosfer) etkileşim halinde olduğu yaşam alanıdır. Atmosferin gaz bileşimi, biyosferin varlığı için temel bir koşuldur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdakilerden hangisi, hem iç kuvvetler hem de dış kuvvetler sonucu oluşan bir yer şeklidir?

A) Krater
B) Delta ovası
C) Fiyort
D) Horst ve Graben
E) Volkanik dağ

Çözüm:
Volkanik dağ, magmanın yüzeye çıkarak (iç kuvvet) birikmesiyle oluşur, ancak zamanla dış kuvvetlerin (rüzgar, su) etkisiyle aşınır ve şekil değiştirir. Krater ise sadece volkanizmayla, delta ovası sadece akarsu biriktirmesiyle oluşur.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 9:

Bitki ve hayvan türlerinin çeşitliliği ve dağılışı, coğrafyanın hangi sistemini inceleme alanına girer?

A) Litosfer
B) Atmosfer
C) Hidrosfer
D) Biyosfer
E) Kriyosfer

Çözüm:
Biyosfer, yeryüzündeki tüm canlı varlıkları ve onların yaşam alanlarını kapsayan sistemdir. Bitki ve hayvan türleri, bu sistemin temel unsurlarıdır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki doğal süreçlerden hangisi, iklimin temel bir unsuru olan sıcaklık ve nemin oluşumunda en önemli rolü oynar?

A) Volkanik faaliyetler
B) Tektonik hareketler
C) Güneş’ten gelen enerji
D) Okyanus akıntıları
E) Yer çekimi

Çözüm:
İklim olaylarının temel nedeni, Güneş’ten gelen enerjinin atmosferde, karalarda ve sularda farklı şekillerde tutulması ve dağılmasıdır. Bu enerji, sıcaklık ve nemin temel kaynağıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Fay hatları üzerinde yer alan bir bölgede, sık sık depremlerin meydana gelmesi hangi doğal süreçle doğrudan ilişkilidir?

A) Epirojenez
B) Orojenez
C) Kıyı aşındırması
D) Levha tektoniği
E) Volkanizma

Çözüm:
Depremler, levha tektoniği adı verilen süreçte, yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirlerine göre hareket etmesi, çarpışması veya ayrılması sonucu meydana gelen sarsıntılardır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 12:

Aşağıdaki yeryüzü şekillerinden hangisi, akarsu biriktirmesi sonucu oluşur?

A) Mantar Kaya
B) Delta Ovası
C) Buzul Vadisi
D) Fiyort
E) Obruk

Çözüm:
**Delta ovası**, akarsuyun taşıdığı alüvyonları denize veya göle döküldüğü yerde biriktirmesiyle oluşan bir yer şeklidir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 13:

Yerkürenin, doğal süreçlerle sürekli olarak değişmesi ve evrilmesi, coğrafyanın hangi temel ilkesini destekler?

A) Karşılıklı ilişki
B) Zaman
C) Dağılış
D) Nedensellik
E) Bütünleştirme

Çözüm:
Doğal süreçler, jeolojik zaman içinde yeryüzünün bugünkü halini almasını sağlamıştır. Bu, coğrafyanın olayları zaman içinde ele alması gerektiğini gösterir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdakilerden hangisi, Dünya’nın Atmosfer tabakasının en temel görevlerinden biridir?

A) Yer kabuğu hareketlerini düzenlemek.
B) Okyanus sularının hareketini sağlamak.
C) Canlıları Güneş’in zararlı ışınlarından korumak.
D) Volkanik patlamalara neden olmak.
E) Yeraltı sularını depolamak.

Çözüm:
Atmosfer, özellikle ozon tabakası sayesinde Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole (UV) ışınlarını tutarak canlıların yeryüzünde yaşamasını mümkün kılar.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Akarsuların, buzulların ve rüzgarların yeryüzünü aşındırması, aşağıdaki doğal süreçlerden hangisiyle daha çok ilişkilidir?

A) İç kuvvetler
B) Dış kuvvetler
C) Kimyasal ayrışma
D) Biyolojik süreçler
E) Kütle hareketleri

Çözüm:
Akarsu, buzul ve rüzgar gibi unsurlar, enerjilerini dışarıdan (Güneş enerjisi, yer çekimi vb.) alarak yeryüzünü aşındırır ve şekillendirir. Bu süreçler, **dış kuvvetler** olarak adlandırılır.
Doğru cevap B şıkkıdır.