Atmosfer, Dünya’yı zararlı ışınlardan koruyan ve yaşam için gerekli gazları içeren hayati bir karışımdır. Ancak, insan faaliyetleri sonucu atmosfere salınan çeşitli gazlar, bir dizi küresel soruna yol açmaktadır. Bu sorunlardan biri, Güneş’in ultraviyole (UV) ışınlarına karşı kalkan görevi gören ozon tabakasının seyrelmesidir. Kloroflorokarbon (CFC) gibi bileşikler, ozon moleküllerini ($O_3$) parçalayarak bu tabakaya zarar verir. Bir diğer önemli sorun olan asit yağmurları, fosil yakıtların yanması sonucu atmosfere yayılan kükürt dioksit ($SO_2$) ve azot oksitlerin ($NO_x$) su buharıyla tepkimeye girerek sülfürik asit ($H_2SO_4$) ve nitrik asit ($HNO_3$) oluşturmasıyla meydana gelir. Bu durum, ormanlara, su kaynaklarına ve tarihi binalara zarar verir. Son olarak, sera etkisi ve küresel ısınma, karbondioksit ($CO_2$), metan ($CH_4$) ve su buharı gibi sera gazlarının atmosferde birikerek Dünya’nın yüzeyinden yansıyan ısıyı hapsetmesiyle oluşur. Bu gazların derişimindeki artış, gezegenin ortalama sıcaklığının yükselmesine ve iklim değişikliklerine neden olmaktadır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki maddelerden hangisi ozon tabakasının seyrelmesinden birinci derecede sorumludur?

A) Karbondioksit ($CO_2$)
B) Kükürt dioksit ($SO_2$)
C) Kloroflorokarbon (CFC)
D) Metan ($CH_4$)
E) Karbon monoksit (CO)

Çözüm:
Ozon tabakası, atmosferin üst katmanlarında bulunan ozon molekülleri ($O_3$) tarafından oluşturulur. Soğutucu ve aerosollerde kullanılan kloroflorokarbonlar (CFC’ler), stratosfere ulaştıklarında UV ışınları etkisiyle parçalanarak açığa çıkan klor atomları, ozon moleküllerini parçalayarak ozon tabakasını inceltir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

Asit yağmurlarına neden olan başlıca atmosferik kirleticiler hangileridir?

A) $H_2O$ ve $CO_2$
B) $SO_x$ ve $NO_x$
C) $CH_4$ ve $N_2O$
D) CFC ve $CO_2$
E) Ozon ($O_3$) ve $NO_x$

Çözüm:
Asit yağmurları, fosil yakıtların yanmasıyla atmosfere salınan kükürt oksitleri ($SO_x$) ve azot oksitleri ($NO_x$) gazlarının su buharıyla tepkimeye girerek asitlere dönüşmesi sonucu oluşur. Bu asitler daha sonra yağmurla yeryüzüne düşer.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdaki gazlardan hangisi sera etkisine neden olan sera gazlarından biri değildir?

A) Karbondioksit ($CO_2$)
B) Metan ($CH_4$)
C) Azot ($N_2$)
D) Su buharı ($H_2O$)
E) Nitröz oksit ($N_2O$)

Çözüm:
Sera gazları, atmosferde birikerek yeryüzünden yansıyan ısıyı tutan gazlardır. Karbondioksit, metan ve su buharı bu etkiyi gösteren temel gazlardır. Azot ($N_2$) atmosferin en büyük bileşenidir ve sera etkisi yapmaz.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

Asit yağmurlarının çevresel etkileri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?

A) Ormanlara zarar vermesi.
B) Toprağın mineral yapısını bozması.
C) Su kaynaklarının pH değerini yükseltmesi.
D) Tarihi binalara ve heykellere zarar vermesi.
E) Sulardaki canlı yaşamını olumsuz etkilemesi.

Çözüm:
Asit yağmurları, adından da anlaşılacağı gibi, su kaynaklarının pH değerini düşürür, yani asitliğini artırır. pH değerini yükseltmez.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Küresel ısınmanın temel sebebi nedir?

A) Güneş’ten gelen ışınların şiddetinin artması.
B) Volkanik patlamalar.
C) Atmosferdeki sera gazı birikiminin artması.
D) Ozon tabakasının incelmesi.
E) Dünya’nın eksen eğikliğinin değişmesi.

Çözüm:
Küresel ısınma, fosil yakıt kullanımı ve ormansızlaşma gibi insan faaliyetleri sonucunda atmosferdeki sera gazı miktarının artması ve bu gazların ısıyı daha fazla hapsetmesiyle meydana gelir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Ozon tabakasının incelmesiyle, Dünya’ya ulaşan hangi ışınların miktarı artar?

A) Kızılötesi ışınlar
B) Görünür ışık
C) Mikrodalgalar
D) Morötesi (UV) ışınlar
E) Radyo dalgaları

Çözüm:
Ozon tabakası, Güneş’ten gelen zararlı morötesi (UV) ışınları emerek canlıları korur. Ozon tabakası inceldiğinde, daha fazla UV ışını yeryüzüne ulaşır ve bu da cilt kanseri gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdakilerden hangisi asit yağmurlarının oluşumuna yol açan bir tepkime değildir?

A) $SO_2 + H_2O \to H_2SO_3$
B) $SO_3 + H_2O \to H_2SO_4$
C) $2NO_2 + H_2O \to HNO_2 + HNO_3$
D) $C_6H_{12}O_6 + 6O_2 \to 6CO_2 + 6H_2O$
E) $CO_2 + H_2O \rightleftharpoons H_2CO_3$

Çözüm:
A, B, C ve E şıklarındaki tepkimeler asit oluşumuna yol açar. D şıkkındaki tepkime ise, glikozun yanması (solunum veya yanma) tepkimesidir ve karbondioksit ile su üretir. Bu tepkime asit yağmurlarının oluşumuna doğrudan neden olmaz.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 8:

Sera gazlarının artışıyla oluşan küresel ısınma, aşağıdaki olaylardan hangisine yol açmaz?

A) Buzulların erimesi.
B) Deniz seviyesinin yükselmesi.
C) İklim değişiklikleri ve ekstrem hava olayları.
D) Ozon tabakasının kalınlaşması.
E) Ekosistemlerin bozulması.

Çözüm:
Sera gazları ve küresel ısınma, ozon tabakasını etkileyen CFC’ler gibi maddelerden farklıdır. Küresel ısınma ozon tabakasının kalınlaşmasına değil, tam tersine incelmesine katkıda bulunabilir (dolaylı olarak) veya bu iki olayın birbirinden farklı süreçler olduğu düşünülür.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

Kloroflorokarbon (CFC) bileşiklerinin ozon tabakasına zarar vermesindeki asıl etken nedir?

A) Atmosferdeki sıcaklığı artırması.
B) Ozon moleküllerine direkt olarak bağlanması.
C) UV ışınları etkisiyle serbest kalan klor atomlarının katalizör görevi görmesi.
D) Ozonun doğal döngüsünü hızlandırması.
E) Atmosferdeki su buharı miktarını azaltması.

Çözüm:
CFC’ler, stratosferde UV ışınları altında parçalanarak serbest klor atomları oluşturur. Bu klor atomları, ozon moleküllerini parçalayarak oksijene dönüştürür ve bu süreçte kendileri de harcanmadan zincirleme bir reaksiyon başlatır. Yani klor atomları katalizör görevi görür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki faaliyetlerden hangisi, atmosferdeki karbondioksit ($CO_2$) miktarının artmasına en az katkıda bulunur?

A) Fosil yakıtların kullanılması.
B) Ormanların yok edilmesi.
C) Otomobil egzozları.
D) Nükleer santrallerden enerji üretimi.
E) Fabrika bacalarından çıkan dumanlar.

Çözüm:
Fosil yakıtlar, otomobiller ve fabrika bacaları doğrudan $CO_2$ emisyonu yapar. Ormansızlaşma ise fotosentez yoluyla $CO_2$’i emen ağaçların azalmasına neden olur. Nükleer santraller, enerji üretimi sırasında sera gazı emisyonu yapmadıkları için bu etkiye en az katkıda bulunurlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Sera etkisi ve ozon tabakası seyrelmesi olaylarının ortak yönü nedir?

A) İkisi de aynı kimyasal maddelerden kaynaklanır.
B) İkisi de atmosferin alt katmanlarında gerçekleşir.
C) İkisi de insan faaliyetleri sonucunda artış gösterir.
D) İkisi de doğal süreçlerle kendiliğinden düzelir.
E) İkisi de sadece sanayi bölgelerinde görülür.

Çözüm:
Sera etkisi ve ozon tabakası seyrelmesi farklı kimyasal süreçlerle gerçekleşir ve farklı katmanları etkiler. Ancak her ikisi de, fosil yakıt kullanımı, sanayi üretimi gibi insan faaliyetlerinin bir sonucudur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Asit yağmurlarının tarihi binalara zarar vermesinin temel nedeni nedir?

A) Binaların yüzeyinde küf oluşturması.
B) Binaların boyasını soldurması.
C) Binaların yapımında kullanılan kireçtaşı ve mermer gibi maddelerle tepkimeye girmesi.
D) Binaların metal kısımlarını paslandırması.
E) Binaların yüzeyini kirletmesi.

Çözüm:
Asit yağmurları, pH’ları düşük olduğu için özellikle kireçtaşı ($CaCO_3$) ve mermer gibi karbonat bazlı malzemelerle tepkimeye girerek bu malzemeleri aşındırır ve çözerek tarihi eserlere zarar verir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Ozon tabakasını korumak için 1987 yılında imzalanan uluslararası anlaşmanın adı nedir?

A) Kyoto Protokolü
B) Paris İklim Anlaşması
C) Montreal Protokolü
D) Rio Konferansı
E) Kopenhag Anlaşması

Çözüm:
Ozon tabakasını incelten maddelerin üretimini ve kullanımını kademeli olarak durdurmayı amaçlayan uluslararası anlaşma Montreal Protokolü’dür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki maddelerden hangisi hem asit yağmurlarına hem de sera etkisine dolaylı yoldan katkı sağlar?

A) Su buharı ($H_2O$)
B) Karbondioksit ($CO_2$)
C) Metan ($CH_4$)
D) Fosil yakıtlar
E) CFC’ler

Çözüm:
Fosil yakıtların yanması sonucunda hem asit yağmurlarına neden olan $SO_x$ ve $NO_x$ gibi gazlar, hem de sera etkisine neden olan $CO_2$ gibi gazlar açığa çıkar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 15:

Sera etkisi sonucunda Dünya’nın ortalama sıcaklığının artmasıyla ilgili olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Deniz seviyeleri yükselebilir.
B) Küresel çapta iklim değişikliği yaşanır.
C) Bazı bitki ve hayvan türlerinin yaşam alanları değişebilir.
D) Çölleşme ve kuraklık artabilir.
E) Atmosferdeki ozon miktarı artar.

Çözüm:
Sera etkisi ve ozon tabakası seyrelmesi farklı süreçlerdir. Ozon miktarı, atmosferdeki CFC ve benzeri maddelerin salınımına bağlıdır, sera etkisiyle doğrudan artmaz.
Doğru cevap E şıkkıdır.