Yeryüzü şekilleri, sürekli hareket halinde olan iç kuvvetler kadar, **aşınma (erozyon), taşınma ve biriktirme** gibi dış kuvvetler tarafından da şekillendirilir. Bu süreçler, en yaygın olarak **akarsular, rüzgarlar, buzullar ve dalgalar** gibi doğal unsurlar aracılığıyla gerçekleşir. **Aşınma**, kayaçların fiziksel olarak parçalanması ve kimyasal olarak çözünmesiyle malzemelerin yerinden sökülmesidir. Aşınan bu malzemeler, su, rüzgar veya buz gibi aracılarla başka bir yere **taşınır**. Son olarak, taşıyıcı kuvvetin enerjisi azaldığında (akarsu eğiminin azalması, rüzgarın hızının düşmesi vb.) malzemeler uygun bir ortamda **biriktirilir**. Bu üç süreç, birbirini takip eden döngüsel bir işleyişe sahiptir. Örneğin, bir akarsu yatağını aşındırarak taşıdığı alüvyonları, eğiminin azaldığı bir yerde (delta ovası gibi) biriktirir. Rüzgar, çöl bölgelerinde aşındırdığı kumları, hızının düştüğü yerlerde kumul şeklinde biriktirir. Bu dış kuvvetler, iç kuvvetlerin oluşturduğu ana yer şekillerini (dağlar, platolar) değiştirerek yeryüzüne son halini veren en önemli etmenlerdir.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Bir akarsuyun yatağını derinleştirmesi, aşağıdaki süreçlerden hangisine örnektir?

A) Biriktirme
B) Aşınma
C) Taşınma
D) Çökelme
E) Ufalanma

Çözüm:
Akarsuyun yatağını derinleştirmesi, geçtiği zemindeki malzemeleri yerinden sökmesi ve uzaklaştırmasıdır. Bu durum, aşınma (erozyon) sürecine girer.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 2:

Aşağıdakilerden hangisi, rüzgarın en etkili olduğu yer şekillerinden biri **değildir**?

A) Mantarkaya
B) Kumul
C) Barkan
D) Lös
E) Fiyort

Çözüm:
Fiyortlar, buzulların eski akarsu vadilerini aşındırması ve deniz sularının bu vadilere dolmasıyla oluşan koy ve körfezlerdir. Rüzgar aşındırmasıyla ilişkili değildir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 3:

Bir akarsuyun, taşıdığı malzemeleri deniz kenarında biriktirerek bir ova oluşturması, aşağıdaki süreçlerden hangisine örnektir?

A) Aşınma
B) Kimyasal çözünme
C) Taşınma
D) Biriktirme
E) Fiziksel parçalanma

Çözüm:
Akarsuyun hızının azaldığı yerde taşıdığı alüvyonları bırakması, **biriktirme** sürecidir ve bu süreç sonucunda delta ovaları oluşur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki iklim tiplerinden hangisinde rüzgar aşındırması ve biriktirmesi daha yaygın olarak görülür?

A) Ekvatoral iklim
B) Karasal iklim
C) Muson iklimi
D) Çöl iklimi
E) Kutup iklimi

Çözüm:
Rüzgarın aşındırma ve biriktirme faaliyetleri, bitki örtüsünün zayıf olduğu ve rüzgarın daha çok etkili olduğu kurak ve yarı kurak bölgelerde (çöl iklimi) daha belirgindir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 5:

Buzulların, kütlesel hareketleriyle yer şekillerini kazıyarak oluşturduğu çanaklar ve vadiler, hangi aşındırma türüne örnektir?

A) Akarsu aşındırması
B) Rüzgar aşındırması
C) Dalga aşındırması
D) Buzul aşındırması
E) Kütle hareketi

Çözüm:
Buzulların hareket ederek altındaki zemini aşındırması, buzul aşındırması olarak adlandırılır ve sirk, buzul vadisi gibi yer şekillerini oluşturur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki yeryüzü şekillerinden hangisi, dalga aşındırması sonucu oluşur?

A) Delta ovası
B) Kumul
C) Falez
D) Sirk
E) Barkan

Çözüm:
**Falez** (yalıyar), dalgaların kıyıdaki dik yamaçları aşındırması sonucu oluşan dikliklerdir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 7:

Bir akarsuyun, kaynağından denize doğru akarken yamaçlarda taşıma, denize döküldüğü yerde ise biriktirme yapması hangi coğrafi ilkeyi açıklar?

A) Konum ilkesi
B) Nedensellik ilkesi
C) Karşılıklı ilişki ilkesi
D) Dağılış ilkesi
E) Bütünleştirme ilkesi

Çözüm:
Akarsuyun aşındırma, taşıma ve biriktirme süreçleri, akarsuyun eğimiyle doğrudan ilişkili olup, bir olayın neden-sonuç ilişkisini gösterir. Dolayısıyla nedensellik ilkesiyle açıklanabilir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 8:

Rüzgarın taşıdığı kumların bir engele çarparak birikmesiyle oluşan hilal şeklindeki kum tepelerine ne ad verilir?

A) Barkan
B) Kumul
C) Mantarkaya
D) Lös
E) Peri Bacaları

Çözüm:
**Barkan**, rüzgar biriktirmesi sonucu oluşan, hilal şeklindeki hareketli kum tepeleridir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdakilerden hangisi, buzul biriktirmesi sonucu oluşur?

A) Fiyort
B) Hörgüçkaya
C) Sirk
D) Moren
E) Buzul vadisi

Çözüm:
**Moren**, buzulların taşıyarak biriktirdiği malzemelerden oluşan tepeciklerdir. Fiyort, hörgüçkaya ve sirk ise buzul aşındırmasıyla oluşur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 10:

Bir akarsuyun, yatağında büklümler yaparak (menderes) akması, akarsuyun hangi özelliğinin bir göstergesidir?

A) Hızının çok fazla olduğunun
B) Yatak eğiminin azaldığının
C) Aşındırma gücünün çok fazla olduğunun
D) Genç bir arazi üzerinde aktığının
E) Sadece taşıma yaptığının

Çözüm:
Akarsular, yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde menderesler (büklümler) oluşturarak akarlar. Bu durum, akarsuyun artık aşındırma yerine, hem aşındırma hem de biriktirme faaliyeti yaptığının bir göstergesidir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 11:

Aşağıdaki süreçlerden hangisi, hem rüzgar hem de buzul faaliyetleri sonucunda oluşabilir?

A) Delta ovası
B) Falez
C) Lös
D) Kumul
E) Biriktirme

Çözüm:
**Biriktirme**, hem rüzgar (kumul, lös) hem de buzul (moren) gibi farklı dış kuvvetler tarafından gerçekleştirilen ortak bir süreçtir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 12:

Bir denizde oluşan dalgaların, kıyıya paralel uzanan setler oluşturması, hangi doğal sürecin sonucudur?

A) Aşınma
B) Taşıma
C) Biriktirme
D) Kıyı erozyonu
E) Dalgalı akıntı

Çözüm:
Dalgaların taşıdığı kum ve çakılların kıyıda biriktirilmesiyle lagün ve setler gibi şekiller oluşur. Bu, biriktirme sürecidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdakilerden hangisi, buzulların etkili olduğu alanlara bir örnektir?

A) Türkiye’nin Akdeniz kıyıları
B) Çukurova Deltası
C) Ağrı Dağı’nın yüksek kesimleri
D) İç Anadolu’daki platolar
E) Güneydoğu Anadolu’daki ovalar

Çözüm:
Buzullar, Türkiye’de genellikle yüksek dağların üst kesimlerinde etkili olmuştur. Bu nedenle Ağrı Dağı gibi yüksek dağlarda buzul izleri görmek mümkündür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

“Bir bölgede toprak tabakasının rüzgar veya su gibi dış etkenlerle aşındırılarak yerinden taşınması.” Bu tanım aşağıdaki kavramlardan hangisine aittir?

A) Biriktirme
B) Heyelan
C) Kütle hareketi
D) Erozyon
E) Çözünme

Çözüm:
**Erozyon**, toprağın ve kayaçların aşındırılarak, başka bir yere taşınması sürecidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 15:

Aşağıdaki doğal unsurlardan hangisi, yeryüzünü şekillendiren dış kuvvetlerden biri **değildir**?

A) Rüzgar
B) Akarsu
C) Buzul
D) Deprem
E) Dalga

Çözüm:
Deprem, enerjisini Dünya’nın iç yapısından alan bir iç kuvvettir. Diğerleri ise enerjilerini dışarıdan alan dış kuvvetlerdir.
Doğru cevap D şıkkıdır.