ELEKTRİĞİN İLETİMİ

• Elektrik bir enerji türüdür ve ısı, ışık, hareket gibi başka enerji türlerine dönüştürülebilir. Günlük hayatımızda ev, okul ve işyeri gibi birçok alanda elektrik enerjisi kullanılır.
• Elektrik devresi, elektriğin akmasını sağlayan birbirine bağlı devre elemanlarından oluşur. Bu elemanlar arasında pil (elektrik kaynağı), anahtar, ampul ve iletken teller bulunur.
• Elektrik enerjisinin iletilmesi ve kullanılması için gerekli olan malzemelerin tümüne devre elemanları denir.
• Ampul, kablo, anahtar ve pil gibi devre elemanlarının sembolleri şematik gösterimlerde kullanılır ancak ampulün yerleştirildiği yer olan duyun ve pilin yerleştirildiği yer olan pil yatağının sembolü yoktur.

Maddelerin Elektriği İletme Durumları

Elektrik enerjisi, günlük hayatımızda birçok alanda kullandığımız temel bir enerji türüdür. Bu enerjinin bir yerden bir yere taşınabilmesi, maddelerin sahip olduğu bazı özelliklere bağlıdır. Maddeler, elektriği iletme durumlarına göre iki ana gruba ayrılır: iletken maddeler ve yalıtkan maddeler.

1. Elektriksel İletken Maddeler

• Elektriği kolayca ileten maddelere iletken madde denir.
• Bu maddelerin içinde, elektriği taşıyan serbest elektronlar bulunur. Bu elektronlar, elektrik akımının bir uçtan diğer uca kolayca akmasını sağlar.
• Örnekler:
  • Metaller: Altın, gümüş, bakır, demir ve alüminyum gibi metaller çok iyi elektrik iletkenleridir. Bu nedenle elektrik kablolarının içinde genellikle bakır kullanılır.
  • Sulu Çözeltiler: Tuzlu su, limonlu su gibi asitli veya bazlı çözeltiler elektriği iletir.
  • İnsan Vücudu: Vücudumuz da elektriği ileten bir yapıya sahiptir. Bu nedenle elektrikli aletlerle çalışırken dikkatli olmalıyız.

2. Elektriksel Yalıtkan Maddeler

• Elektriği çok az ileten veya hiç iletmeyen maddelere yalıtkan madde denir.
• Bu maddelerde serbest elektronlar bulunmaz veya çok azdır. Bu yüzden elektrik akımının geçişini engellerler.
• Örnekler:
  • Katı Maddeler: Cam, porselen, plastik, tahta, kauçuk, kumaş gibi maddeler yalıtkandır. Bu nedenle elektrik kablolarının dışı plastik ile kaplanır.
  • Gazlar: Hava, en iyi bilinen yalıtkan maddelerden biridir.
  • Sıvılar: Saf su, elektriği çok az iletir, bu yüzden yalıtkan olarak kabul edilir. Ancak musluk suyu içindeki minerallerden dolayı elektriği iletir.

⚠️ Elektrik Çarpmalarından Korunma Yöntemleri

• Elektrikle çalışırken çarpılma tehlikesine karşı yalıtım özelliğine sahip eldiven, ayakkabı, izole halı ve sehpa gibi koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.
• Prizler, elektrik anahtarları ve kabloların plastik ve mika gibi elektrik yalıtımı sağlayan maddelerle kaplanmasının nedeni elektrik çarpılmasını engellemektir.
• Hava normal şartlarda yalıtkan bir madde olsa da yağışlı hava ve yıldırım gibi durumlarda iletken hâle gelebilir ve bu da tehlike oluşturabilir. Bu yüzden yağmurlu havalarda elektrik direği ve tellerden uzak durmalıyız.
• Islak elle elektrikli araçlara dokunmamalıyız.
• Elektrik arızalarını mutlaka uzman kişilere tamir ettirmeliyiz.
• Prizi haricinde herhangi bir cisim sokmamalıyız.
• Yıpranmış veya kırılmış kablo, fiş ve prizleri kullanmamalıyız.
• Banyo gibi ıslak alanlarda elektronik araç kullanmamalıyız.

Çözümlü Örnek  Test Soruları

1. Soru

Aşağıdaki maddelerden hangisi, katı iletkenler ve sıvı iletkenler sınıflarının her ikisinde de ortak bileşeni olan bir özelliğe sahiptir?

A) Saf Su B) Zeytinyağı C) Tuzlu Su D) Plastik

Cevap: C

Çözüm:

• A) Saf Su, sıvı yalıtkandır.

• B) Zeytinyağı, sıvı yalıtkandır.

• C) Tuzlu Su, içerdiği iyonlar sayesinde elektriği ileten bir sıvı iletkendir. Tuz (sodyum klorür) ise katı halde elektriği iletmeyen, ancak çözündüğünde iyonlarına ayrışarak iletkenlik sağlayan bir maddedir. İletkenlik, genel olarak maddelerin iyon (tuzlu su) veya serbest elektron (metaller) taşımasıyla ilişkilidir. Tuzlu su bu yüzden iletken kabul edilir.

• D) Plastik, katı yalıtkandır.

2. Soru

Elektrik kablolarının dış katmanında kauçuk veya plastik gibi yalıtkan malzemelerin kullanılmasının temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kablonun maliyetini düşürmek. B) Elektrik akımının kablo içinde daha hızlı akmasını sağlamak. C) Kabloyu fiziksel darbelere karşı korumak. D) İletken telleri izole ederek elektrik çarpılmasını önlemek.

Cevap: D

Çözüm:

Yalıtkan maddelerin (plastik, kauçuk) temel işlevi, elektrik enerjisini taşıyan iletken telleri dış ortamdan ve insan temasından izole etmek ve böylece elektrik çarpılmasını önleyerek güvenliği sağlamaktır.

3. Soru

Bir elektrik devresi kurulurken, pilin yerleştirildiği yer olan pil yatağı ve ampulün yerleştirildiği yer olan duy ile ilgili doğru olan ifade aşağıdakilerden hangisidir?

A) Her ikisi de elektrik akımını açıp kapayan anahtar görevi görür. B) Her ikisi de devrenin sembolü olmayan elemanlarıdır. C) Pil yatağı enerji kaynağı, duy ise enerji tüketicisidir. D) Her ikisi de devrede akımın yönünü belirler.

Cevap: B

Çözüm:

Devre elemanlarının (pil, anahtar, ampul, iletken tel) şematik sembolleri varken, ampulün takıldığı duy ve pilin takıldığı pil yatağının devre şemasında kullanılan özel bir sembolü yoktur. Görevleri, elemanları sabitlemek ve akımı iletmektir.

4. Soru

Aşağıdaki maddelerden hangisi normal şartlarda yalıtkan olmasına rağmen, yüksek elektrik enerjisi altında iletken hale geçebilir ve bu durum tehlikeli sonuçlar doğurabilir?

A) Saf Su B) Altın C) Hava (Gaz) D) Porselen

Cevap: C

Çözüm:

Normal şartlarda tüm gazlar ve dolayısıyla hava bir yalıtkandır. Ancak şimşek ve yıldırım gibi çok büyük elektrik enerjisi deşarjları sırasında hava iyonlaşarak iletken hale gelir ve akımı taşır.

5. Soru

Bir elektrik arızasını tamir etmesi gereken kişi, öncelikle kendini korumak amacıyla aşağıdaki adımlardan hangisini uygulamalıdır?

A) Islak elle elektrikli araçlara dokunmamalıdır. B) Yıpranmış kablo, fiş ve prizleri hemen kullanımdan kaldırmalıdır. C) Yalıtım özelliği olan eldiven ve ayakkabı kullanmalıdır. D) Elektrik sigortasını kapatarak akımı kesmelidir.

Cevap: D

Çözüm:

Elektrikle çalışmaya veya arızaya müdahale etmeye başlamadan önceki en temel ve ilk güvenlik adımı, elektrik akımını sigorta aracılığıyla kesmektir. Bu, diğer tüm koruyucu ekipmanlardan (eldiven, ayakkabı) önce gelir ve tehlikeyi kaynağında ortadan kaldırır.

6. Soru

Nakil hatlarında bakır yerine alüminyumun tercih edilmesinin nedenleri arasında;

I. Alüminyumun bakırdan daha iyi iletken olması. II. Alüminyumun bakırdan daha hafif olması. III. Alüminyumun bakırdan daha ucuz olması.

durumlarından hangileri yer alır?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III

Cevap: C

Çözüm:

• I. Yanlış. Bakır, alüminyumdan daha iyi bir iletkendir.

• II. Doğru. Alüminyum hafif olduğu için uzun mesafelerde daha az destek direği gerektirir.

• III. Doğru. Alüminyum daha ucuz olduğu için maliyet düşer.

Bu nedenlerle II ve III maddeleri doğrudur.

7. Soru

Aşağıdakilerden hangisi bir iletken madde örneği değildir?

A) Tuzlu Su B) Gümüş C) Kuru tahta D) İnsan vücudu

Cevap: C

Çözüm:

• A) Tuzlu su, içerdiği iyonlar sayesinde iletkendir.

• B) Gümüş, en iyi iletken metallerden biridir.

• C) Kuru tahta, elektriği iletmeyen (izole eden) bir katı yalıtkandır.

• D) İnsan vücudu, içerdiği su ve mineraller nedeniyle iyi bir iletkendir.

Soru 1:

Aşağıdaki maddelerden hangisi iyi bir elektrik iletkeni değildir?

A) Gümüş B) Plastik C) Bakır D) Alüminyum

Çözüm: Gümüş, bakır ve alüminyum metallerdir ve iyi birer elektrik iletkenidir. Plastik ise elektriği iletmeyen, yani yalıtkan bir maddedir. Doğru cevap: B

---

Soru 2:

Elektrik kablolarının dışının plastik veya kauçukla kaplanmasının temel amacı nedir?

A) Kablonun daha ucuz olmasını sağlamak B) Elektriğin dışarı sızmasını önleyerek güvenliği sağlamak C) Kablonun daha esnek olmasını sağlamak D) Kablonun daha dayanıklı olmasını sağlamak

Çözüm: Plastik ve kauçuk yalıtkan maddelerdir. Elektrik kabloları bu maddelerle kaplanarak, içinden geçen elektriğin dışarıya temasını engellemek ve böylece elektrik çarpmasını önlemek amaçlanır. Doğru cevap: B

---

Soru 3:

Bir öğrenci, devresine aşağıdaki maddeleri sırasıyla ekleyerek lambanın yanıp yanmadığını kontrol ediyor.

I. Tahta çubuk II. Alüminyum tel III. Tuzlu su

Hangi maddelerle deney yaptığında lamba yanar?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve III

Çözüm: Lambanın yanması için devrenin iletken bir maddeyle tamamlanması gerekir. Tahta yalıtkan bir maddedir. Alüminyum tel iletken, tuzlu su da iletken bir çözeltidir. Bu nedenle lamba, II ve III numaralı maddelerle yapılan deneylerde yanar. Doğru cevap: C

---

Soru 4:

Aşağıdaki durumlardan hangisinde elektrik çarpma riski en fazladır?

A) Kuru tahta bir merdivende ampul değiştirmek B) Kuru bir ortamda kabloları kontrol etmek C) Su dolu bir alanda elektrikli alet kullanmak D) Plastik bir eldivenle kablo tutmak

Çözüm: İnsan vücudu elektriği iletir. Su, içinde mineraller olduğu için iyi bir iletkendir. Su dolu bir alanda elektrikli alet kullanmak, elektrik akımının su aracılığıyla vücuda geçme riskini artırır, bu da en tehlikeli durumdur. Doğru cevap: C

---

Soru 5:

Bir elektrik devresinde lamba yanmıyorsa, aşağıdaki maddelerden hangisinin devrede kullanılmış olma ihtimali en yüksektir?

A) Bakır B) Çelik C) Plastik D) Altın

Çözüm: Lambanın yanmaması, devrenin açık olduğu veya devrede yalıtkan bir madde kullanıldığı anlamına gelir. Bakır, çelik ve altın iyi birer iletkendir ve devreyi tamamlarlar. Plastik ise yalıtkan olduğu için devredeki elektrik akımını keser ve lambanın yanmasını engeller. Doğru cevap: C