İÇ KUVVETLER
- Dağ oluşumu (Orojenez)
- Kıta oluşumu (Epirojenez)
- Volkanizma
- Deprem
Enerjisini mağmadan (yerin iç kısmında) alan ve yeryüzünde kıtaları, dağları oluşturan kuvvetlere iç kuvvetler denir.
İç kuvvetlerin oluşumunda meydana gelen hareketlere tektonik hareketler denir.
Levhaların yer değiştirmesi sonucunda hissedilen ve hissedilemeyen hareketler meydana gelir.
DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ)
Orojenik hareketlere bağlı olarak dağlar iki şekilde oluşur.
- Kıvrım dağları
- Kırıklı dağlar
1. Kıvrım Dağları
- Dış kuvvetler tarafından aşındırılan malzemelerin deniz tabanlarında (jeosenklinal havzaları) biriktirilmesiyle oluşturulur.
- Tektonik hareketlere bağlı olarak kıtasal kabuğun hareket etmesiyle yan basınçların etkisinde kalan esnek tortul bakalar kıvrılarak yükselir.
- Yüksekte kalan alanlara antiklinal, çöken alanlara senklinal denir.
- Bu yükselme sonucunda kıvrım dağları oluşur.
- Türkiye’deki Toros ve Kuzey Anadolu Dağları bu şekilde oluşmuştur.
- Alp ve Himalayalar bu şekilde oluşmuştur.
2. Kırıklı Dağlar
- Esnek olmayan sert yapıdaki tabakalar şiddetli yan basınçların etkisiyle kırılır. (faylanma)
- Kırılmalar sonucunda bazı kütleler fay hatları boyunca çöker, bazıları ise yükselir.
- Faylanma sonucu yüksekte kalan kısımlara horst, alçakta kalan kısıma graben, kırığa ise fay denir.
KITA OLUŞUMU (EPİROJENEZ)
- Yer kabuğunun geniş alanlarında meydana gelen alçalma ve yükselme hareketlerine epirojenez denir.
- Epirojenez hareketleri çok yavaş gerçekleşir.
- Bu hareketler sonucunda yükselen yayvan kubbeli yapıya jeoantiklinal , çöken deniz çanaklarına jeosenklinal denir.
- Epirojenik hareketler sırasında yeryüzünde faylanmalar ve bozulmalar oluşmaz.
Epirojenezin Nedenleri
- Yer kabuğunu oluşturan levhaların manto üzerinde dengeli bir biçimde durmasına izostatik denge denir.
- Yer kabuğu üzerindeki ağırlığın artması ya da azalması izostatik dengenin bozulmasına neden olur.
- İzostatik dengenin bozulması sonucu yer kabuğunda alçalma ve yükselme hareketleri oluşur.
İzostatik Dengeyi Bozan Etmenler
iklim değişikliği
Örnek, Buzulların üst üste birikmesi karaların çökmesine neden olur. Buzulların erimesi ise karaların yükselmesine neden olur.
Birikme (tortullanma)
Örnek; Dış kuvvetler tarafından karaların aşınması, denizlerde bırikmenin fazla olması karaların alçalıp yükselmesine neden olur.
Dağ oluşumu
Volkanizma sonucunda yeni dağ sıralarının oluşması karaların çökmesine neden olur.
Aşınma
Dış kuvvetlerin (akarsu, rüzgar, buzul) aşındırma faaliyetleri karaların hafifleyip ve yükselmesine neden olur.
TRANSGRESYON (Deniz ilerlemesi)
Karaların üzerinde oluşan buzullaşma ile birlikte ağırlaşan kara mağmaya batar, deniz karaya doğru ilerler. Buna transgresyon denir.
Örnek:
- Tokyo her yıl 2 cm kadar çökmektedir.
- Hollanda’nın kıyı kuşağı çökmektedir.
- Venedik her yıl 4-5 mm çökmektedir.
- Çukurova ve Ergene Havzası çökmektedir.
REGRESYON (Deniz Gerilemesi)
Aşınma ve buzulların erimesi ve karaların yükselmesiyle deniz geri çekilir. Deniz tabanında yer alan yerkabuğu su üzerine çıkar. Buna regresyon denir.
Örnek:
- İskandinavya her yıl 5-10 mm yükselmektedir.
- Alaska kıyıları her yıl 10 mm yükselmektedir.
- Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları her yıl birkaç mm yükselmektedir.
- Doğu Anadolu ve Orta Asya her yıl yükselmektedir.
