Başkaları Tarafından Oluşturulan İstatistiksel Sonuçların Tartışılması

İstatistiksel okuryazarlık, sadece veri toplama ve analiz yapma becerisinden ibaret değildir. Başkaları tarafından yapılan araştırmaların sonuçlarını ve yorumlarını eleştirel bir gözle değerlendirmek de bu sürecin önemli bir parçasıdır. Bu durum, günlük hayatta karşılaştığımız anket sonuçlarından bilimsel makalelerin bulgularına kadar geniş bir yelpazede karşımıza çıkar. Bir istatistiksel sonuç veya yorumu tartışırken dikkat edilmesi gereken temel noktalar şunlardır:

• Verinin Kaynağını Sorgulama: Veriler kim tarafından, hangi amaçla ve ne zaman toplandı? Veri toplama yöntemi güvenilir mi? (Anket, gözlem vb.)
• Örneklemi Değerlendirme: Araştırma hangi grup üzerinde yapıldı (evren)? Bu gruptan nasıl bir örneklem seçildi? Örneklem, tüm evreni temsil ediyor mu? (Örneğin, sadece bir okuldan alınan veriler tüm lise öğrencilerini temsil edebilir mi?)
• Verilerin Sunum Şeklini İnceleme: Bulgular hangi grafik veya tabloyla sunulmuş? Veriler eksiksiz mi ve doğru bir şekilde görselleştirilmiş mi? İki kategorik değişkenin ilişkisini inceleyen bir durumda, iki yönlü tablo ve kümeli sütun grafiği gibi araçlar ne kadar doğru kullanılmış?
• Yorumları Analiz Etme: Sunulan yorumlar, verileri gerçekten destekliyor mu? Yapılan çıkarımlar, örneklemden tüm evrene genellenebilir mi? (Bir istatistiksel sonuç, kesin bir doğruyu değil, bir eğilimi veya olasılığı ifade eder.)

Bu adımlar, sunulan bir istatistiksel yorumun ne kadar geçerli olduğunu anlamamızı sağlar ve bize bu konuda yapıcı bir şekilde tartışma imkanı tanır.

Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Bir gazete, yaptığı ankete dayanarak “Türkiye’deki gençlerin %70’i sosyal medyayı her gün kullanıyor” başlığını atmıştır. Anketin sadece büyük şehirlerde yaşayan 100 gence uygulandığı bilinmektedir. Gazetenin yaptığı bu yorumu tartışırken aşağıdakilerden hangisi en güçlü eleştiriyi oluşturur?

A) Ankete katılan gençlerin yaşı belirtilmemiştir. B) Ankete sadece 100 kişinin katılması, sonuçların genellenebilirliğini düşürür. C) “Sosyal medya” teriminin tam olarak neyi ifade ettiği belirsizdir. D) Gençlerin %30’unun sosyal medyayı kullanmaması da önemli bir bulgudur. E) Anketin yapıldığı yıl belirtilmemiştir.

Çözüm: Bir istatistiksel araştırmanın sonuçlarının tüm evrene (Türkiye’deki tüm gençlere) genellenebilmesi için örneklemin bu evreni iyi temsil etmesi gerekir. Sadece büyük şehirlerden ve az sayıda (100 kişi) gençle yapılan bir anketin sonuçları, tüm Türkiye’yi temsil edemeyeceği için en güçlü eleştiri B seçeneğidir. Doğru Cevap: B

Soru 2: Bir lisede kız ve erkek öğrencilerin en sevdikleri dersleri inceleyen bir araştırmada aşağıdaki iki yönlü tablo elde edilmiştir.

Bu tabloya göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

A) Lisedeki en popüler ders Matematik’tir. B) Kız öğrenciler Matematik dersini erkek öğrencilerden daha çok seviyor. C) Biyoloji dersini tercih eden kız öğrenci sayısı, erkek öğrenci sayısının iki katıdır. D) Toplam öğrenci sayısının %50’si erkek öğrencidir. E) Edebiyat dersini tercih edenlerin çoğunluğu erkek öğrencilerdir.

Çözüm: Tabloyu incelediğimizde, Biyoloji dersini tercih eden 40 kız öğrenci ve 20 erkek öğrenci olduğunu görüyoruz. Bu da kız öğrenci sayısının, erkek öğrenci sayısının iki katı olduğunu gösterir. Bu nedenle C seçeneği doğrudur. *A) En popüler ders Matematik’tir ancak bu toplam öğrenci sayısına göre yorumlanmalıdır (30+45=75). *B) Erkek öğrenciler Matematik dersini daha çok seviyor (45 > 30). *D) Toplam öğrenci sayısı 170’tir. Erkeklerin oranı %41 civarındadır (70/170). *E) Edebiyat dersini tercih edenlerin çoğunluğu kız öğrencilerdir (30 > 5). Doğru Cevap: C

Soru 3: Bir araştırma sonucunda “Düzenli spor yapan kişilerin, yapmayanlara göre daha az hastalandığı” yorumu yapılmıştır. Bu yorumu tartışırken, göz ardı edilmiş olabilecek olası bir faktör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Düzenli spor yapan kişilerin beslenme alışkanlıkları B) Yaş aralığı C) Coğrafi konum D) Eğitim düzeyi E) Spor yapılan mevsim

Çözüm: Bu tür bir korelasyon (ilişki), mutlaka bir neden-sonuç ilişkisi anlamına gelmez. “Düzenli spor yapanlar” kategorisinde yer alan kişilerin, aynı zamanda daha sağlıklı beslenme alışkanlıklarına sahip olma ihtimalleri yüksektir. Bu durum, “sağlıklı beslenme” faktörünün de hastalanma üzerinde etkili olabileceğini gösterir. Bu tip, göz ardı edilen ve sonuçları etkileyebilecek faktörlere karıştırıcı faktörler (confounding variables) denir. Doğru Cevap: A

Soru 4: Bir şehirde, gençlerin “en çok tercih ettikleri ulaşım aracı” ile “meslek lisesi öğrencisi olup olmadıkları” arasındaki ilişkiyi incelemek için bir anket yapılmıştır. Bu anketten elde edilecek veriler için aşağıdaki grafik türlerinden hangisi en uygundur?

A) Pasta Grafiği B) Histogram C) Kümeli Sütun Grafiği D) Çizgi Grafiği E) Nokta Saçılım Grafiği

Çözüm: Araştırmadaki değişkenler, “ulaşım aracı” ve “meslek lisesi öğrencisi olma durumu” olmak üzere iki kategorik değişkendir. Bu tür verilerin ilişkisini görsel olarak incelemek için en uygun grafik türü, her bir değişkenin kategorilerini ayrı ayrı gösteren kümeli sütun grafiğidir. Doğru Cevap: C

Soru 5: Bir araştırmanın sonuçlarına göre, “Akıllı telefon kullanımının ders başarısını olumsuz etkilediği” yorumu yapılmıştır. Bu yorumu eleştiren bir kişi, aşağıdaki sorulardan hangisini sormalıdır?

A) Akıllı telefon kullanan her öğrencinin notları düşük müdür? B) Araştırma, akıllı telefon kullanımı ile ders başarısı arasındaki korelasyonu (ilişkiyi) mu, yoksa nedenselliği mi (sebep-sonuç ilişkisini) gösteriyor? C) Akıllı telefon kullanan öğrencilerin yaşı kaçtır? D) Araştırmada kullanılan akıllı telefon markaları nelerdir? E) Akıllı telefon kullanan öğrencilerin sosyal becerileri nasıl değişti?

Çözüm: İstatistiksel bir araştırma, iki değişken arasında bir ilişki (korelasyon) olduğunu gösterebilir ancak birinin diğerine kesin olarak neden olduğunu kanıtlamaz. Bu yüzden, yorumu eleştiren bir kişi, araştırma bulgularının sadece bir ilişkiyi mi yoksa bir neden-sonuç ilişkisini mi ortaya koyduğunu sorgulamalıdır. Bu, istatistiksel sonuçların tartışılmasında en önemli noktalardan biridir. Doğru Cevap: B