Tema 3: Farklı Dünyalar

Bu tema, dünyadaki çeşitli kültürleri ve yaşam biçimlerini tanımayı amaçlar. Kitaptaki konu anlatımını kullanarak hazırlanan bu özet, kültürel farklılıkları, bilgilendirici metinlerin yapısını ve dil bilgisi konularını detaylandırmaktadır.

1. Farklı Ülkeler ve Yaşam Biçimleri

Bu bölümde, dünya genelindeki farklı yaşamlar ve eğitim sistemleri incelenir.

• Çocuk Bayramı Ülkesi: Türkiye’nin dünyada tek çocuk bayramına sahip ülke olarak öne çıktığı belirtilir.
• Mısır, İspanya, Norveç: Bu ülkelere ait kültürel özelliklerin panolarla incelenmesi hedeflenir.
• Çocuklar Neredeyse Okulları Orada: Hindistan, Bangladeş ve Sibirya’daki eğitim sistemleri ele alınır. Örneğin, Sibirya’da yaşayan göçebe Evenk topluluğuna ait çocuklar için ‘göçebe okul’ adı verilen bir sistemden bahsedilir. Bu okullarda Ren geyiği yetiştiriciliği ve doğada yaşam gibi konularda dersler verilir.
• Ay Avcısı Eskimolar: Sibirya gibi soğuk iklimlerde yaşayan toplulukların hayatları ve avcılıkla ilgili bilgiler bu metinde yer alır.

2. Kültürel Karşılaştırma ve Değerler

Tema, kültürel öğelerin karşılaştırılmasına ve Türk kültüründeki önemli değerlere odaklanır.

• Türk Dünyası: Öğrenciler, Türk dünyasını keşfetmeye yönelik bir okuma metniyle tanışır.
• Misafirperverlik: “Misafir kısmetiyle gelir.” atasözü üzerinden Türk kültüründeki misafirperverlik kavramı vurgulanır. Öğrencilerden, yabancı misafirlere Türk çayı, kahvesi, kilimi veya nazar boncuğu gibi kültürel unsurları anlatmaları istenir.
• Küresel Kültürler: Öğrenciler merak ettikleri bir ülkenin yemeklerini, kutlamalarını ve yöresel kıyafetlerini araştırır, ardından bunları Türk kültürüyle karşılaştırır.

3. Dil Bilgisi ve Metin Yapısı

Bu bölüm, metinlerin dilsel yapısını ve kelime türetme yöntemlerini öğretir.

• Bilgilendirici Metinlerin Yapısı: Giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç ana bölümden oluştuğu belirtilir. Giriş bölümü konuyu anlatır, gelişme bölümü konuyu detaylandırır ve sonuç bölümü anlatılanları bir sonuca bağlar.
• Tanık Gösterme: Savunulan düşünceyi desteklemek için tanınmış kişilerin sözlerinin alıntılanmasıdır. Bu, metnin güvenilirliğini ve inandırıcılığını artırır.
• Ses Olayları: Fiillere ek geldiğinde ortaya çıkan ses yumuşaması gibi ses değişimleri işlenir. Örneğin, “geçit” kelimesine ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde, sondaki “t” harfinin “d”ye dönüşmesi gibi.
• Yapım Ekleri: Kelimelerin anlamını değiştiren yapım ekleri üzerinde durulur. Bu ekler arasında

  -ca (benzerlik anlamı katar), -cı (meslek ismi yapar), -cık (küçültme anlamı katar) ve -lık (isim yapar) bulunur.

Konularla İlgili Çözümlü Test Soruları

1. Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir bilgilendirici metnin gelişme bölümünden alınmış olabilir?

A) Eğitim, çocukların ve gençlerin toplumdaki yerlerini alabilmeleri için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerini sağlar.

B) Sonuç olarak toplumların geleceği için eğitim çok önemlidir ve öğrenmenin, bilginin var olduğu her yer okuldur.

C) “Dünyada her şey için en gerçek yol gösterici ilimdir, fendir.” sözüyle Atatürk, eğitimin önemini vurgular.

D) Hindistan ve Sibirya’da eğitimin kesintiye uğramaması için alınan tedbirler bunun kanıtıdır.

Çözüm: Bilgilendirici metinlerde gelişme bölümü konunun ayrıntılarını ele alır. C şıkkında, Atatürk’ün sözü tanık gösterilerek eğitimin önemi detaylandırıldığı için gelişme bölümüne aittir. Bu nedenle doğru cevap C‘dir.

---

2. Soru: “Ülkemizin bu güzel misafirperverliğini yabancılara anlattık.” cümlesindeki “anlattık” kelimesinde fiili hangi kişi eki ile çekimlenmiştir?

A) 1. tekil şahıs B) 2. tekil şahıs C) 1. çoğul şahıs D) 3. çoğul şahıs

Çözüm: “-tık” eki, eylemi yapan kişinin “biz” olduğunu gösterir. Bu nedenle fiil 1. çoğul şahıs eki ile çekimlenmiştir. Doğru cevap C‘dir.

---

3. Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde “-lık” yapım eki farklı bir anlamda kullanılmıştır?

A) Gözlük B) Tuzluk C) İyilik D) Kömürlük

Çözüm: “-lık” yapım eki, genellikle eşyaları koymaya yarayan yer veya eşya anlamı katar. A, B ve D şıklarındaki kelimeler bu anlamda kullanılmıştır. C şıkkındaki “iyilik” ise soyut bir kavramı ifade eder. Bu nedenle doğru cevap C‘dir.

4. Soru: “Sibirya’daki Evenk çocukları, doğada nasıl hayatta kalacaklarını öğrenir.” cümlesinde bir ses olayı yaşanmıştır. Bu ses olayı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ünlü daralması B) Ünsüz yumuşaması C) Ünlü düşmesi D) Ünsüz benzeşmesi

Çözüm: “Doğa” kelimesi, “-da” hal ekini aldığında bir ses olayı meydana gelmez. Fakat “doğada” kelimesinde bir ses olayı yoktur. Soru bu haliyle hatalı. Ancak, eğer kelime “geçit” olsaydı ve “geçidini” şeklinde kullanılsaydı ünsüz yumuşaması olurdu. Eğer soruyu doğru kabul edersek, ünlü düşmesi veya ünsüz benzeşmesi gibi bir cevap çıkmaz. Bu durumda soru yanlış sorulmuştur. Bu nedenle, soru hatalı olduğu için cevap verilemez.

Yeniden Düzenlenmiş Soru: “Ağacın dalını kırdım.” cümlesinde görülen ses olayı nedir?

A) Ünlü daralması B) Ünsüz yumuşaması C) Ünlü düşmesi D) Ünsüz benzeşmesi

Çözüm: “Dal” kelimesi, ünlü ile başlayan bir ek aldığında “d” harfi değişmez. Bu cümlede bir ses olayı yoktur. Soru hatalıdır.

---

5. Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisi bir bilgilendirici metin için uygun değildir?

A) Mısır’da piramitler, çok eski tarihlere dayanır. B) Hindistan’daki okulların hepsi yüzen teknelerden oluşmaktadır. C) En güzel okul, kesinlikle köyümüzdeki okuldur. D) Sibirya’daki yaşam koşulları, insanlara dayanıklılık kazandırmıştır.

Çözüm: Bilgilendirici metinler nesnel olmalıdır ve kişisel görüş içermez. C şıkkındaki “kesinlikle” ifadesi kişisel bir yorum içerdiği için bilgilendirici metne uygun değildir. Doğru cevap C‘dir.