Merhaba 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "Atomun Yapısı" ünitesinde karşılaştığınız temel kavramları pekiştirmeniz ve testlerde başarılı olmanız için özel olarak hazırlandı. Karşınıza çıkan soruları analiz ederek, bu ünitenin en kritik noktalarını ve sıkça karıştırılan bilgileri bir araya getirdim. Sınav öncesi son tekrarınızı yaparken bu notlardan faydalanabilirsiniz. Haydi başlayalım!

Atomun Temel Tanecikleri ve Özellikleri

Atomlar, maddenin en küçük yapı taşlarıdır ve temel olarak üç ana tanecikten oluşur:

• Proton (p⁺):
  • Atomun çekirdeğinde bulunur.
  • Pozitif (+) yüklüdür.
  • Kütlesi yaklaşık 1 akb'dir (atomik kütle birimi). Nötronun kütlesine çok yakındır.
  • Atomun kimliğini belirler. Bir atomun proton sayısı değişirse, atomun türü de değişir.
• Nötron (n⁰):
  • Atomun çekirdeğinde bulunur.
  • Yüksüzdür (nötr).
  • Kütlesi yaklaşık 1 akb'dir. Protonun kütlesine çok yakındır.
  • Atomun kütlesine katkıda bulunur.
• Elektron (e⁻):
  • Atomun çekirdeği etrafındaki enerji seviyelerinde (katmanlarda) hareket eder.
  • Negatif (-) yüklüdür.
  • Kütlesi proton ve nötronun kütlesine göre çok küçüktür (yaklaşık 1/1836 akb). Bu nedenle atomun kütlesi hesaplanırken elektronların kütlesi genellikle ihmal edilir.
  • Kimyasal bağların oluşumunda ve atomun kimyasal özelliklerinde etkilidir.

⚠️ Dikkat: Proton ve nötronlar çekirdekte bulunduğu için "nükleon" olarak da adlandırılırlar.

Atom Numarası (Z) ve Kütle Numarası (A)

• Atom Numarası (Z):
  • Bir atomdaki proton sayısına eşittir.
  • Periyodik tabloda elementin yerini ve kimliğini belirler.
  • Aynı zamanda çekirdek yükü olarak da adlandırılır, çünkü çekirdekteki tek yüklü tanecik protondur.
  • Nötr bir atomda, proton sayısı aynı zamanda elektron sayısına da eşittir.
• Kütle Numarası (A):
  • Bir atomdaki proton sayısı ile nötron sayısının toplamına eşittir.
  • Atomun yaklaşık kütlesini verir, çünkü elektronların kütlesi ihmal edilir.
  • Nükleon sayısı olarak da bilinir (çekirdekteki toplam tanecik sayısı).
• Nötron Sayısı: Kütle Numarası (A) - Atom Numarası (Z) formülüyle bulunur.

💡 İpucu: Bir element sembolü üzerinde gösterim genellikle şöyledir: ^AX_Z. Burada A kütle numarasını, Z ise atom numarasını gösterir.

Nötr Atomlar ve İyonlar

• Nötr Atom:
  • Toplam pozitif yük (proton sayısı) ile toplam negatif yük (elektron sayısı) birbirine eşittir.
  • Proton sayısı = Elektron sayısı.
  • Yüksüzdür.
• İyon:
  • Atomların elektron alması veya vermesiyle oluşan yüklü taneciklerdir.
  • Proton sayısı ile elektron sayısı birbirinden farklıdır.
  • İyon Yükü = Proton Sayısı - Elektron Sayısı formülüyle hesaplanır.
• Katyon:
  • Elektron veren atomlar pozitif yüklü iyonlara dönüşür.
  • Proton sayısı > Elektron sayısıdır.
  • Örnek: Na → Na⁺ + e⁻ (Sodyum atomu bir elektron vererek katyon oluşturur.)
• Anyon:
  • Elektron alan atomlar negatif yüklü iyonlara dönüşür.
  • Elektron sayısı > Proton sayısıdır.
  • Örnek: Cl + e⁻ → Cl⁻ (Klor atomu bir elektron alarak anyon oluşturur.)

Atomdan İyona Dönüşümde Değişen ve Değişmeyen Özellikler

Bir atom elektron alıp verdiğinde (yani iyona dönüştüğünde) bazı özellikleri değişirken, bazıları sabit kalır:

• Değişmeyen Özellikler:
  • Proton Sayısı (Atom Numarası): Elektron alışverişi çekirdeği etkilemez. Bu nedenle atomun kimliği değişmez.
  • Nötron Sayısı: Elektron alışverişi nötron sayısını etkilemez.
  • Kütle Numarası: Proton ve nötron sayısı değişmediği için kütle numarası da değişmez.
  • Çekirdek Yükü: Çekirdekteki proton sayısı değişmediği için çekirdek yükü de değişmez.
• Değişen Özellikler:
  • Elektron Sayısı: Adı üzerinde, elektron alınıp verildiği için elektron sayısı değişir.
  • İyon Yükü: Elektron sayısı değiştiği için tanecik yüklü hale gelir.
  • Kimyasal Özellikler: Atomun kimyasal özellikleri elektron sayısına bağlıdır. Elektron sayısı değiştiği için kimyasal özellikler de değişir.
  • Fiziksel Özellikler: Elektron sayısı ve iyon yükü değiştiği için fiziksel özellikler de değişir.
  • Tanecik Çapı (Boyutu):
    • Elektron veren (katyon oluşturan) atomun çapı küçülür. Çünkü elektronlar azaldığı için çekirdeğin kalan elektronlara uyguladığı çekim kuvveti artar.
    • Elektron alan (anyon oluşturan) atomun çapı büyür. Çünkü elektronlar arttığı için elektronlar arası itme artar ve çekirdeğin elektronlara uyguladığı çekim kuvveti elektron başına düşen miktarı azalır.
  • Elektron Başına Düşen Çekim Kuvveti:
    • Elektron verildiğinde (katyon oluşumu), çekirdekteki proton sayısı aynı kalırken elektron sayısı azalır. Bu durumda her bir elektrona düşen çekim kuvveti artar.
    • Elektron alındığında (anyon oluşumu), çekirdekteki proton sayısı aynı kalırken elektron sayısı artar. Bu durumda her bir elektrona düşen çekim kuvveti azalır.

⚠️ Dikkat: Bir atomun kimyasal özelliğini belirleyen proton sayısı ve elektron sayısıdır. Ancak elektron sayısı değiştiğinde atomun kimyasal özelliği değişir. Proton sayısı değişirse zaten atomun türü değişmiş olur.

Elektron Sayısı Hesaplamaları

Elektron sayısı hesaplamaları, atomun nötr mü yoksa iyon mu olduğuna göre değişir:

• Nötr Atomlar İçin: Elektron Sayısı = Proton Sayısı (Atom Numarası)
• İyonlar İçin: Elektron Sayısı = Proton Sayısı - İyon Yükü
  • Örnek: ₁₅P^3- iyonu için: Proton sayısı = 15. İyon yükü = -3. Elektron sayısı = 15 - (-3) = 15 + 3 = 18.
  • Örnek: ₂₆Fe²⁺ iyonu için: Proton sayısı = 26. İyon yükü = +2. Elektron sayısı = 26 - (+2) = 26 - 2 = 24.

💡 İpucu: İyon yükü pozitifse (katyon), proton sayısından iyon yükünü çıkararak elektron sayısını bulursun. İyon yükü negatifse (anyon), proton sayısına iyon yükünün mutlak değerini ekleyerek elektron sayısını bulursun.

Bu ders notları, "Atomun Yapısı" konusundaki temel bilgileri özetlemektedir. Konuları iyi anladığınızdan ve bu bilgileri farklı soru tiplerine uygulayabildiğinizden emin olun. Başarılar dilerim!