🎓 7. Sınıf Demokrasi Serüveni Test 5 - Ders Notu ve İpuçları

Bu ders notu, demokrasi kavramının temel ilkelerini, farklı demokrasi türlerini, Türk tarihindeki yönetim anlayışlarını ve demokratikleşme süreçlerini, ayrıca insan hakları ve evrensel demokrasiye katkı sağlayan önemli gelişmeleri kapsamaktadır. Sınav öncesi son tekrarınızı yaparken bu notlardan faydalanabilirsiniz.

🌍 Demokrasinin Temel Kavramları ve Türleri

Demokrasi, halk egemenliğine dayanan bir yönetim şeklidir. Halkın kendi kendini yönetmesi esasına dayanır. Demokrasinin farklı uygulama biçimleri vardır:

• Doğrudan Demokrasi: Halkın, devlet kararlarını doğrudan kendisinin almasıdır. Eski Yunan site devletlerinde, halkın bir meydanda toplanarak oy çokluğuyla karar alması bu türe örnektir. Günümüzde büyük nüfuslu ülkelerde uygulanması zordur.
• Temsili Demokrasi: Halkın, kendisini temsil edecek kişileri seçmesi ve bu seçilen kişilerin (milletvekilleri) mecliste halk adına kararlar almasıdır. Günümüzdeki modern devletlerin çoğu bu sistemi kullanır.
• Yarı Doğrudan Demokrasi: Temsili demokrasiye ek olarak, halkın bazı konularda doğrudan karar alma süreçlerine katıldığı demokrasi türüdür. Halk oylaması (plebisit) ve referandum gibi uygulamalar bu türe girer.

💡 İpucu: Doğrudan demokraside halk doğrudan karar alır, temsili demokraside temsilciler aracılığıyla, yarı doğrudan demokraside ise hem temsilciler hem de halkın doğrudan katılımıyla kararlar alınır.

⚖️ Demokrasinin Temel İlkeleri

Demokrasinin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için bazı temel ilkelere dayanması gerekir:

• Milli Egemenlik: Yönetme yetkisinin millete ait olmasıdır. Devletin gücünün kaynağı halktır.
• Katılım: Vatandaşların yönetim süreçlerine aktif olarak dahil olmasıdır. Seçme ve seçilme hakkını kullanmak, sivil toplum kuruluşlarında yer almak katılım örnekleridir.
• Çoğulculuk: Toplumdaki farklı görüş, inanç ve yaşam tarzlarının temsil edilmesi ve kararların alınmasında etkili olmasıdır. Farklı siyasi partilerin varlığı çoğulculuğun bir göstergesidir.
• Eşitlik: Tüm vatandaşların kanun önünde eşit olması, ayrıcalıkların bulunmamasıdır.
• Özgürlük: Bireylerin başkalarına zarar vermeden istediklerini yapabilme hakkıdır. Düşünce, ifade, din ve vicdan özgürlüğü gibi temel hakları kapsar. Örneğin, Sultan II. Mahmut'un farklı inançlara sahip tebaasını camide, kilisede, havrada görmek istemesi, din ve vicdan özgürlüğüne verilen önemi gösterir.
• Hukukun Üstünlüğü: Yönetenlerin de yönetilenler gibi hukuka bağlı olmasıdır. Hiç kimsenin kanunların üzerinde olmaması anlamına gelir.
• Sosyal Devlet Anlayışı: Devletin, vatandaşlarının sosyal refahını ve adaletini sağlamakla yükümlü olmasıdır. Eğitim, sağlık, barınma gibi temel ihtiyaçların karşılanması ve sosyal yardımlar yapılması bu anlayışın gereğidir.

⚠️ Dikkat: Milli kültür, bir toplumun ortak değerlerini ifade etse de, demokrasinin doğrudan bir temel ilkesi değildir. Demokrasi, farklı kültürlere sahip toplumlar tarafından benimsenebilir.

📜 Türk Tarihinde Yönetim Anlayışları ve Demokratikleşme Süreci

Eski Türk Devletleri

• Kut Anlayışı: Hükümdarın yönetme yetkisini Tanrı'dan aldığına inanılmasıdır. Bu anlayış, hükümdarın ve belli bir hanedanın yönetimde etkili olmasını sağlamıştır. Halk da hakanın kutsallığına inanmıştır.
• Kurultay (Toy): İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşüldüğü, önemli kararların alındığı meclistir. Hakanın eşi (Hatun) ve boy beyleri de Kurultay'a katılırdı.
• Sosyal Devlet Anlayışı: Köktürk Yazıtları'nda Bilge Kağan'ın "Çıplak milleti giydirdim, fakir milleti zengin ettim" sözleri, vatandaşlara hizmet etmeye ve halkın temel ihtiyaçlarını karşılamaya verilen önemi, yani sosyal devlet anlayışını gösterir.

⚠️ Dikkat: "Eli silah tutan herkesin asker sayılması" durumu, Eski Türklerdeki ordu-millet anlayışının bir özelliğidir, kut anlayışıyla doğrudan ilgili değildir.

Osmanlı Devleti

• Divan-ı Hümayun: Osmanlı Devleti'nde devlet meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı, padişahın başkanlık ettiği önemli bir danışma ve yönetim organıdır. Günümüzdeki Bakanlar Kurulu'na benzer bir teşkilattır.
• Demokratikleşme Adımları:
  • I. Meşrutiyet (1876): Osmanlı Devleti'nde halkın ilk kez seçme ve seçilme hakkını kullanarak yönetime katıldığı dönemdir. Bu dönemde açılan meclise "Meclis-i Mebusan" adı verilmiştir. İlk Osmanlı Anayasası olan "Kanun-i Esasi" de bu dönemde ilan edilmiştir.
  • Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856): Bu fermanlar, hukukun üstünlüğü ve vatandaşlık hakları konusunda önemli adımlar atmış, demokratikleşme sürecinin önünü açmıştır.
• Sosyal Devlet Anlayışı: Türk-İslam devletlerinde vakıflar ve şifahaneler gibi kurumlar, sosyal yardımlaşmayı, insan ve hayvan haklarını korumayı amaçlamış, dönemin sosyal devlet anlayışını yansıtmıştır. Bu durum, ticari faaliyetlerden ziyade toplumsal dayanışma ve yardımlaşmaya örnektir.

🏛️ Evrensel Demokrasi ve İnsan Hakları Gelişmeleri

• İnsan Hakları: İnsanların doğuştan sahip olduğu, vazgeçilemez haklardır. En temel insan hakkı, yaşama hakkıdır. Düşünme ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, özel hayatın gizliliği gibi haklar da temel insan hakları arasındadır.
• Magna Carta (1215): İngiltere'de kral ile halk arasında yapılan bu sözleşme, kralın yetkilerini sınırlandırmış ve hukukun üstünlüğünü benimsemiştir. Avrupa'da anayasacılık ve demokrasi hareketlerinin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Kralların keyfi uygulamalarını kısıtlamış, yargılanmadan cezalandırılmayı engellemiştir.
• Aydınlanma Çağı: Avrupa'da 18. yüzyılda ortaya çıkan bu felsefi hareket, akıl ve bilimin ön plana çıkmasını sağlamış, insan hakları, özgürlük, eşitlik ve anayasal demokrasi düşüncesinin gelişmesine zemin hazırlamıştır.
• Demokrasinin İlk Örnekleri: Demokrasinin ilk örnekleri, Eski Yunan'daki site devletlerinde görülmüştür.
• Orta Çağ Avrupa'sı: Bu dönemde kilise ve derebeylikler güçlüydü, kilisenin hakimiyeti ve dogmatik düşünce ön plandaydı. Demokrasi ve insan hakları kavramları henüz gelişmemişti.

💡 İpucu: Magna Carta, kralların yönetimini halka bırakmasa da, onların yetkilerini hukuken sınırlayarak demokrasi yolunda önemli bir adım olmuştur.