🎓 Milli Uyanış: Bağımsızlık Yolunda Atılan Adımlar Ünite Değerlendirme Test 11 - Ders Notu ve İpuçları

Bu ders notu, "Milli Uyanış: Bağımsızlık Yolunda Atılan Adımlar" ünitesi kapsamında yer alan Birinci Dünya Savaşı, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası işgaller, Milli Mücadele'nin başlangıcı, örgütlenme süreci, kongreler, genelgeler, basın faaliyetleri ve TBMM'ye karşı çıkan ayaklanmalar gibi kritik konuları kapsamaktadır. Sınav öncesi son tekrarınızı yaparken bu notlardan faydalanabilirsiniz.

I. Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti

• Genel Nedenler:
  • Ekonomik Rekabet: Ham madde ve pazar arayışı, sömürgecilik yarışı savaşın en önemli ekonomik nedenlerinden biridir. Sanayi İnkılabı ile güçlenen devletler, yeni kaynaklar ve pazarlar bulma peşindeydi.
  • Siyasi Nedenler: Milliyetçilik akımının etkisiyle ulus devletlerin kurulması, devletlerarası bloklaşmalar (İtilaf ve İttifak Devletleri), silahlanma yarışı.
• Osmanlı Devleti'nin Savaştığı Cepheler:
  • Taarruz (Saldırı) Cepheleri:
    • Kafkas Cephesi: Rusya'ya karşı açıldı. Turancılık fikriyle Orta Asya Türkleri ile birleşme amacı güdüldü.
    • Kanal Cephesi: İngiltere'nin sömürge yollarını kesmek (Süveyş Kanalı) amacıyla açıldı.
  • Savunma Cepheleri:
    • Çanakkale Cephesi: İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u ele geçirip Osmanlı'yı saf dışı bırakma ve Rusya'ya yardım ulaştırma çabalarına karşı savunuldu. Milli Mücadele'nin lider kadrosunun tanınmasında etkili oldu.
    • Irak Cephesi: İngilizlerin Musul petrollerini ele geçirme ve Rusya ile bağlantı kurma çabalarına karşı savunuldu.
    • Suriye-Filistin Cephesi: Kanal Cephesi'nin devamı niteliğindedir. İngilizlerin ilerleyişini durdurma çabaları.
    • Hicaz-Yemen Cephesi: Kutsal toprakları ve Halifeliği koruma amacıyla savunuldu.

⚠️ Dikkat: Taarruz cepheleri (Kafkas ve Kanal) ile savunma cephelerini (Çanakkale, Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen) karıştırmamak önemlidir. Osmanlı Devleti, müttefiklerine yardım amacıyla Galiçya, Romanya, Makedonya gibi cephelerde de savaşmıştır.

II. Mondros Ateşkes Antlaşması ve Sonrası İşgaller

• Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918): Osmanlı Devleti'nin fiilen sona erdiğini gösteren ağır şartlar içeren bir antlaşmadır.
  • Özellikle 7. Madde: "İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durum karşısında herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecektir." Bu madde, Anadolu'daki işgallere hukuki zemin hazırlamıştır.
  • 24. Madde: "Doğu Anadolu'da altı ilde (Vilayet-i Sitte: Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebilecektir." Bu madde, Doğu'da bir Ermeni devleti kurma amacını taşımaktaydı.
• İşgaller ve Halkın Durumu: Mondros sonrası Anadolu, İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlandı (İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Yunanlar).
  • Halk, işgaller karşısında büyük bir moral çöküntüsü ve aşağılanma yaşadı.
  • İstanbul Hükümeti, işgaller karşısında genellikle sessiz kalmış, ulusal çözümler aramak yerine uzlaşmacı bir politika izlemiştir.
  • Kazım Karabekir gibi bazı komutanlar, Mondros'un ağır şartlarına rağmen ordularını terhis etmeyerek direnişi başlatmıştır. Özellikle Doğu Anadolu'da örgütlü mücadele için adımlar atılmıştır.

III. Milli Mücadele'nin Başlangıcı ve Örgütlenme Süreci

• Zararlı Cemiyetler:
  • Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler: Pontus Rum Cemiyeti (Doğu Karadeniz'de Rum devleti), Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri (Doğu Anadolu'da Ermeni devleti) gibi cemiyetler, Mondros'un 7. ve 24. maddelerini kendi lehlerine çevirerek bağımsız devlet kurma amacı gütmüşlerdir. Wilson İlkeleri'ndeki "Her millet kendi kaderini tayin etsin" ilkesini de kendi çıkarları için kullanmışlardır.
  • Ulusal Varlığa Düşman Cemiyetler (İstanbul Hükümeti Yanlısı): İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Teali İslam Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti gibi cemiyetler, manda ve himaye fikrini savunmuş veya saltanata bağlı kalmayı tercih etmişlerdir. Anzavur Ayaklanması gibi isyanlar bu grupların etkisiyle çıkmıştır.
• Yararlı Cemiyetler (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri):
  • İşgallere karşı bölgesel direnişi örgütlemek amacıyla kurulmuşlardır (örn: Trakya-Paşaeli, İzmir Müdafaa-i Hukuk, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk).
  • Basın yayın yoluyla halkı bilinçlendirmeye çalışmışlardır.
  • Sivas Kongresi'nde "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilerek ulusal bir nitelik kazanmışlardır.
• Mustafa Kemal Paşa'nın Faaliyetleri ve Genelgeler/Kongreler:
  • Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919): Mustafa Kemal'in ilk sivil direniş çağrısıdır. İşgallerin protesto edilmesi için mitingler düzenlenmesini istemiştir.
    • Önemi: Milli bilincin uyanmasında ve halkın işgallere karşı tepki göstermesinde etkili olmuştur. Milli birlik ve beraberliğin sağlanmasına zemin hazırlamıştır.
  • Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919): Milli Mücadele'nin amacını, gerekçesini ve yöntemini belirleyen önemli bir belgedir.
    • "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir." (Gerekçe)
    • "İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok saymaktadır." (Gerekçe)
    • "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." (Amaç ve Yöntem - Milli egemenliğe vurgu)
    • "Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul (Temsil Heyeti) oluşturulmalıdır." (Yöntem)

    💡 İpucu: Amasya Genelgesi, Milli Mücadele'nin yol haritasını çizmiş, Mustafa Kemal'in askerlikten istifa ederek sivil mücadeleye geçiş sürecini hızlandırmıştır. Bu istifa, millet menfaatini kendi menfaatinden önde tuttuğunu gösterir.

  • Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919): Bölgesel nitelikli toplanmasına rağmen ulusal kararlar almıştır.
    • "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz." (Vatanın bütünlüğü vurgusu)
    • "Manda ve himaye kabul edilemez." (İlk kez reddedildi)
    • "Kuvayımilliye'yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır."
    • "Geçici bir hükümet kurulmalıdır."

    ⚠️ Dikkat: Erzurum Kongresi'nde manda ve himaye ilk kez reddedilmiş, ancak kesin olarak reddedilmesi Sivas Kongresi'nde olmuştur.

  • Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919): Tüm yurdu temsil eden delegelerin katılımıyla toplanan ulusal bir kongredir.
    • Tüm Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi.
    • Manda ve himaye kesin olarak reddedildi.
    • Temsil Heyeti'nin yetkileri tüm yurdu kapsayacak şekilde genişletildi.
    • İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı.
  • Misak-ı Milli (Milli Ant): Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul edilen, milli ve bölünmez Türk vatanının sınırlarını çizen belgedir.
    • "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz."
    • "Siyasi, adli ve mali gelişmemizi engelleyen her türlü sınırlama (kapitülasyonlar) kaldırılmalıdır." (Ekonomik bağımsızlık vurgusu)
    • Azınlık hakları, boğazlar gibi konulara milli egemenlik ve bağımsızlık çerçevesinde çözümler getirildi.
• Milli Mücadele Döneminde Basın ve İletişim:
  • Milli Mücadele'nin haklılığını iç ve dış kamuoyuna duyurmak, halkı doğru bilgilendirmek ve Milli Mücadele'yi güçlendirmek amacıyla çeşitli yayın organları kullanılmıştır.
  • İrade-i Milliye Gazetesi: Sivas Kongresi'nde çıkarıldı, Milli Mücadele'nin sesi oldu.
  • Hakimiyet-i Milliye Gazetesi: Mustafa Kemal Ankara'ya geldikten sonra Temsil Heyeti'nin yayın organı olarak çıkarıldı.
  • Anadolu Ajansı: Milli Mücadele'de yaşanan gelişmeleri en hızlı ve doğru şekilde halka ulaştırmak, Türk ve dünya kamuoyunu aydınlatmak amacıyla kuruldu.

IV. TBMM'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar

• Nedenleri:
  • İstanbul Hükümeti'nin ve İtilaf Devletleri'nin kışkırtmaları (Milli Mücadele'yi engelleme, TBMM'nin