🎓 8. Sınıf Lgs Büyük Millet Meclisine Karşı Ayaklanmalar Test 2 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba sevgili 8. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, Milli Mücadele döneminin kritik aşamalarından biri olan "Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar" konusunu ve TBMM'nin bu ayaklanmalara karşı aldığı önlemleri kapsamaktadır. LGS'de sıkça karşınıza çıkabilecek bu konuyu derinlemesine anlamak, hem tarih bilginizi pekiştirecek hem de yorumlama becerilerinizi geliştirecektir. Hazırsanız, konunun önemli noktalarına birlikte göz atalım!

1. Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkan Ayaklanmaların Nedenleri ve Türleri

TBMM'nin açılmasıyla birlikte, yeni kurulan bu otoriteye karşı çeşitli ayaklanmalar çıkmıştır. Bu ayaklanmaların temelinde farklı nedenler yatmaktaydı ve genellikle üç ana başlık altında incelenir:

• İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri Destekli Ayaklanmalar:
  • İstanbul Hükümeti, TBMM'nin kurulmasından rahatsızlık duyuyordu çünkü bu durum kendi otoritesini ve varlığını tehdit ediyordu.
  • İtilaf Devletleri, Milli Mücadele'yi zayıflatmak ve Anadolu'daki işgallerini kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Hükümeti'ni ve çeşitli grupları kışkırttı.
  • Bu ayaklanmalarda, halkın dini duyguları istismar edilerek (Şeyhülislam'ın fetvaları gibi) TBMM aleyhinde propaganda yapıldı. Amaç, halkın TBMM'ye olan desteğini azaltmak ve Milli Mücadele'yi padişaha karşı bir isyan gibi göstermekti.
  • Örnekler: Kuva-yi İnzibatiye (Hilafet Ordusu) Ayaklanması, Anzavur Ayaklanmaları.
• Azınlık Ayaklanmaları:
  • Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası işgalleri kolaylaştırmak ve kendi bağımsız devletlerini kurma hayaliyle hareket eden azınlıklar (Rumlar ve Ermeniler) İtilaf Devletleri'nin de desteğiyle ayaklanmalar çıkardılar.
  • Bu ayaklanmalar, vatanın bütünlüğünü ve tam bağımsızlık ilkesini tehdit ediyordu.
• Kuvayımilliyecilerin Ayaklanmaları:
  • Milli Mücadele'nin ilk dönemlerinde önemli rol oynayan Kuvayımilliyecilerin bir kısmı, TBMM'nin düzenli ordu kurma kararına karşı çıktı.
  • Temel neden, düzenli orduya katılmak istememeleri, kendi başlarına hareket etme alışkanlıkları ve disiplinsiz davranışlarıydı.
  • Örnekler: Çerkez Ethem Ayaklanması, Demirci Mehmet Efe Ayaklanması.

2. Büyük Millet Meclisi'nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler

TBMM, hem dış düşmanlarla mücadele ederken hem de iç isyanlarla uğraşmak zorunda kalmış, bu durumu aşmak için çeşitli ve kapsamlı önlemler almıştır:

• Hukuki ve Yasal Tedbirler:
  • Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Vatana İhanet Kanunu): 29 Nisan 1920'de çıkarılan bu kanunla, TBMM'ye karşı çıkan her türlü itaatsizlik, saldırı ve ayaklanma vatana ihanet sayıldı ve ağır cezalar getirildi. Bu kanun, TBMM'nin yasama yetkisini kullandığını gösterir.
  • İstiklal Mahkemeleri: Ayaklanmalara katılanların hızlı ve adil bir şekilde yargılanması için milletvekillerinden oluşan İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Bu mahkemeler, TBMM'nin yargı yetkisini kullandığını gösterir.
  • Firariler Kanunu: Askerden kaçışları önlemek amacıyla çıkarıldı.
• Propaganda ve Kamuoyu Oluşturma:
  • Milli Mücadele'yi Destekleyen Fetvalar: İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele aleyhindeki fetvalarına karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Efendi ve birçok müftü tarafından Milli Mücadele'nin haklılığını ve gerekliliğini vurgulayan fetvalar yayınlandı. Bu, halkın dini duygularının istismar edilmesini engellemeyi amaçladı.
  • Anadolu Ajansı ve Hakimiyet-i Milliye Gazetesi: İç ve dış kamuoyunu doğru bilgilendirmek, Milli Mücadele'nin haklılığını duyurmak ve olumsuz propagandalara karşı koymak amacıyla kuruldu.
• Askeri Tedbirler:
  • Düzenli Ordunun Kurulması: Kuvayımilliye birliklerinin disiplinsizliği ve yetersizliği nedeniyle, ayaklanmaları daha etkili bir şekilde bastırmak ve devlet otoritesini sağlamak amacıyla düzenli ordu kuruldu. Kuvayımilliyeciler düzenli orduya katılmaya davet edildi.
• Siyasi Tedbirler:
  • İstanbul Hükümeti ile İlişkilerin Kesilmesi: İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhindeki faaliyetleri nedeniyle, TBMM onunla tüm resmi ilişkileri kesti ve kendi otoritesini tek meşru güç olarak ilan etti.

3. TBMM'nin Yetki Kullanımı ve Güçler Birliği İlkesi

• TBMM, ayaklanmaların bastırılması sürecinde yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendinde toplamıştır. Bu duruma Güçler Birliği ilkesi denir.
• Yasama Yetkisi: Hıyanet-i Vataniye Kanunu gibi kanunları çıkarması.
• Yürütme Yetkisi: Anadolu Ajansı'nı kurması, düzenli orduyu oluşturması, isyanları bastırmak için emirler vermesi.
• Yargı Yetkisi: İstiklal Mahkemelerini kurarak yargılama yapması.
• 💡 İpucu: Güçler Birliği ilkesi, olağanüstü koşullarda hızlı ve etkin karar alıp uygulayabilmek için başvurulan bir yöntemdir. Normalde demokratik devletlerde güçler ayrılığı esastır.

4. Ayaklanmaların Milli Mücadele'ye Etkileri

• Ayaklanmalar, TBMM'nin hem iç hem de dış düşmanlarla aynı anda mücadele etmesine neden olarak Milli Mücadele sürecini zorlaştırmış ve uzatmıştır.
• Düşmanın yurttan atılması gecikmiştir.
• TBMM'nin otoritesinin güçlenmesini engellemeye çalışmışlardır (ancak TBMM aldığı önlemlerle otoritesini pekiştirmiştir).
• Bu ayaklanmalar, tam bağımsızlık, vatanın bütünlüğü, milli birlik ve beraberlik gibi Milli Mücadele'nin temel ilkeleriyle çelişmiştir.

⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Kritik Noktalar ve İpuçları:

• Ayaklanma Türlerini Ayırt Et: İstanbul Hükümeti destekli, azınlık ve Kuvayımilliyeci ayaklanmalarının nedenlerini ve amaçlarını iyi öğrenin. Her birinin farklı motivasyonları vardı.
• TBMM'nin Aldığı Önlemlerin Amaçları: Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun, İstiklal Mahkemeleri'nin, fetvaların ve Anadolu Ajansı'nın hangi amaçlarla çıkarıldığını/kurulduğunu unutmayın (otoriteyi güçlendirme, kamuoyu oluşturma, asayişi sağlama, hukuki zemin oluşturma).
• Güçler Birliği: TBMM'nin bu dönemde yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kullanması, dönemin olağanüstü şartlarının bir sonucudur. Hangi önlemin hangi yetkiyle ilgili olduğunu eşleştirebilmelisiniz. (Kanun çıkarmak: Yasama, Mahkeme kurmak: Yargı, Ordu kurmak/Ajans kurmak: Yürütme).
• Dinî Duyguların İstismarı: İstanbul Hükümeti'nin Şeyhülislam fetvalarını kullanarak halkı kışkırtması ve TBMM'nin buna karşı Ankara Müftüsü'nden destekleyici fetvalar alması önemli bir detaydır.
• Ayaklanmaların Olumsuz Etkileri: Milli Mücadele'nin uzaması, düşmanın yurttan atılmasının gecikmesi gibi sonuçları iyi kavrayın.

Bu ders notu, "Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar" konusundaki temel bilgileri özetlemektedir. Konuyu tekrar ederken bu notları kullanabilir, eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz. Unutmayın, düzenli tekrar ve soru çözümü başarının anahtarıdır. Başarılar dilerim!