🎓 8. Sınıf Osmanlı Devleti ve Avrupa (Gelişen Avrupa ve Güç Kaybeden Osmanlı Devleti) Test 4 - Ders Notu ve İpuçları

Bu ders notu, 18. ve 19. yüzyıllarda Avrupa'da yaşanan büyük değişimlerin (Sanayi İnkılabı ve Fransız İhtilali) Osmanlı Devleti üzerindeki etkilerini, bu etkiler sonucunda ortaya çıkan dağılma sürecini ve Osmanlı aydınlarının devleti kurtarmak için geliştirdiği fikir akımlarını kapsamaktadır. Ayrıca, Osmanlı Devleti'nin bu dönemdeki siyasi, sosyal ve ekonomik yapısı ile yenileşme hareketleri de ele alınmıştır. Bu notlar, sınav öncesi son tekrarınızı yapmanız için özenle hazırlanmıştır. 🚀

Avrupa'da Gelişen Önemli Olaylar ve Osmanlı'ya Etkileri 🌍

• Sanayi İnkılabı (18. Yüzyıl): İngiltere'de başlayan, buhar gücüyle çalışan makinelerin üretime girmesiyle ortaya çıkan teknolojik ve ekonomik dönüşümdür. Osmanlı Devleti bu inkılabı takip edememiş, Avrupa'nın açık pazarı ve ham madde kaynağı haline gelmiştir. Bu durum, Osmanlı'nın ekonomik bağımsızlığını kaybetmesine ve yerli sanayinin çökmesine yol açmıştır.
  💡 İpucu: Sanayi İnkılabı'nın etkileri genellikle ekonomik alandadır.
• Fransız İhtilali (1789): Fransa'da ortaya çıkan, eşitlik, adalet, demokrasi, insan hakları ve özellikle milliyetçilik gibi kavramları dünyaya yayan büyük bir siyasi ve sosyal olaydır. Çok uluslu imparatorlukları derinden etkilemiştir.
• Milliyetçilik Akımının Osmanlı'ya Etkisi: Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti'nde, milliyetçilik akımı azınlık milletlerin (Sırplar, Rumlar gibi) kendi bağımsız devletlerini kurma isteğiyle isyan etmelerine neden olmuştur. Bu durum, Osmanlı'nın parçalanma tehdidi ile karşı karşıya kalmasına ve toprak kayıplarına yol açmıştır.
  ⚠️ Dikkat: Fransız İhtilali'nin etkisi siyasi ve sosyal niteliktedir. Osmanlı'nın çok uluslu yapısını zayıflatmıştır, güçlendirmemiştir!

Osmanlı Devleti'nin Dağılma Süreci ve Nedenleri 📉

• 19. yüzyıl başlarından itibaren Osmanlı Devleti, hem iç hem de dış faktörlerin etkisiyle büyük bir dağılma sürecine girmiştir.
• Toprak Kayıpları: 20. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti, özellikle Balkanlar, Kuzey Afrika (Trablusgarp gibi) ve Orta Doğu'da hala siyasi varlığını sürdürmesine rağmen, geniş topraklarını kaybetmiş, Anadolu'ya sıkışmaya başlamıştır.
  Örnek: Haritalara bakıldığında Osmanlı'nın Balkanlar'da, Orta Doğu'da ve Kuzey Afrika'da (Trablusgarp) hala toprakları olduğu görülür.
• Ekonomik Gerileme: Sanayi İnkılabı'na ayak uyduramama, kapitülasyonlar ve dış borçlar nedeniyle ekonomi zayıflamış, devlet Avrupa'ya bağımlı hale gelmiştir.
• Azınlık İsyanları: Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımıyla, özellikle Balkanlar'daki gayrimüslim milletler isyan ederek bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardır (Sırp İsyanı, Yunan İsyanı gibi). Bu durum, Osmanlı'nın çok uluslu yapısını temelden sarsmıştır.

Osmanlı'yı Kurtarma Çabaları: Fikir Akımları 💡

Osmanlı aydınları ve devlet adamları, devleti dağılmaktan kurtarmak amacıyla 19. yüzyıl boyunca çeşitli fikir akımları ortaya atmışlardır. Bu akımların ortak amacı, devleti içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak ve birliği sağlamaktır.

• Osmanlıcılık: Osmanlı sınırları içinde yaşayan tüm milletleri (din, dil, ırk ayrımı gözetmeksizin) eşit kabul ederek, ortak bir Osmanlı kimliği altında birleştirmeyi amaçlamıştır. Bu akım, özellikle çok uluslu yapıyı korumak ve milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak için ortaya çıkmıştır.
  Örnek: Tanzimat ve Islahat Fermanları ile gayrimüslimlere haklar tanınması bu akımın bir yansımasıdır.
• İslamcılık (Ümmetçilik): Tüm Müslümanları halifenin etrafında toplayarak bir İslam birliği kurmayı amaçlamıştır. Özellikle Müslümanların yaşadığı bölgelerde birliği sağlamayı hedeflemiştir.
• Batıcılık: Batı'nın bilim ve tekniğini, yönetim biçimini ve düşünce yapısını alarak Osmanlı Devleti'ni geri kalmışlıktan kurtarmayı ve çağdaşlaştırmayı amaçlamıştır.
  Örnek: Günlük hayatta kullandığımız Latin alfabesi, modern hukuk sistemi gibi birçok yenilik Batıcılık akımının bir sonucudur.
• Türkçülük (Turancılık): Dünyadaki tüm Türkleri tek bir bayrak altında toplamayı amaçlamıştır. Osmanlıcılık ve İslamcılığın başarısız olması üzerine güçlenmiştir.
• ⚠️ Dikkat: Bu fikir akımları, Osmanlı Devleti'nin dağılmasını durduramamış ve ayrılıkçı düşünceleri ortadan kaldıramamıştır.

Osmanlı'da Yenileşme ve Demokratikleşme Adımları 📜

• Tanzimat Fermanı (1839): Padişahın yetkilerini sınırlayan, kanun üstünlüğünü vurgulayan ve tüm vatandaşlara (Müslim/gayrimüslim ayrımı yapmadan) can, mal ve namus güvenliği, miras hakkı, yargılanma hakkı gibi temel hak ve özgürlükler tanıyan önemli bir reform belgesidir.
  💡 İpucu: İngiltere'deki Magna Carta (1215) gibi Batılı belgelerle benzerlik gösterir; her ikisi de kişi hak ve özgürlüklerini güvence altına almıştır.
• Jön Türkler (Genç Osmanlılar): Fransız İhtilali'nin etkisiyle hürriyet, eşitlik, adalet gibi fikirlerden etkilenen aydın grubudur. Padişahın tek başına yönetmesinin azınlık isyanlarının temel nedeni olduğunu düşünmüşler ve anayasal bir yönetim, yani meşrutiyet istemişlerdir.
• Meşrutiyet Yönetimi: Padişahın yanında bir meclis ve anayasa (Kanun-i Esasi) ile yönetimin paylaşıldığı sistemdir. Jön Türklerin çabaları sonucunda Kanun-i Esasi'nin hazırlanması ve Meclis-i Mebusan'ın açılması, bu amaçlarına ulaşıldığının kanıtıdır.

Mustafa Kemal'in Doğduğu Yıllarda Osmanlı'nın Genel Durumu 🇹🇷

Mustafa Kemal Atatürk'ün doğduğu 19. yüzyıl sonları, Osmanlı Devleti için zorlu bir dönemdi. Bu dönemde:

• Osmanlı Devleti çok uluslu bir yapıya sahipti; içinde birçok farklı milletten insan yaşıyordu.
• Fransız İhtilali'nin etkisiyle milliyetçilik akımı yayılmış, özellikle Balkanlar'daki azınlıklar (Sırplar, Rumlar, Bulgarlar vb.) isyan ediyorlardı. Bu isyanlar devletin parçalanmasına yol açıyordu.
• Balkanlar, milliyetçilik akımının etkilerinin en çok hissedildiği ve ayrılıkçı hareketlerin yoğunlaştığı bir bölgeydi.
  ⚠️ Dikkat: Selanik gibi çok uluslu şehirlerde Müslümanlar çoğunluğu oluşturmuyordu; farklı milletler ve inançlar bir arada yaşıyordu. Bu durum, şehrin kültürel zenginliğini artırırken, milliyetçilik akımının etkilerini de belirginleştiriyordu.
• Devleti dağılmaktan kurtarmak için Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük gibi fikir akımları ortaya atılmıştı.