🎓 8. Sınıf Osmanlı Devleti ve Avrupa (Gelişen Avrupa ve Güç Kaybeden Osmanlı Devleti) Test 3 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba Sevgili Öğrenciler,

Bu ders notu, "Gelişen Avrupa ve Güç Kaybeden Osmanlı Devleti" ünitesindeki temel konuları pekiştirmeniz ve sınavlara daha iyi hazırlanmanız için hazırlandı. Test sorularında sıkça karşılaşılan Fransız İhtilali ve Sanayi İnkılabı'nın Osmanlı'ya etkileri, Osmanlı Devleti'nin dağılmayı önlemek için yaptığı yenilikler ve ortaya çıkan fikir akımları gibi kritik başlıkları kapsar. Bu notları dikkatlice okuyarak bilgilerinizi tazeleyebilir ve konuya hakimiyetinizi artırabilirsiniz.

1. Fransız İhtilali ve Milliyetçilik Akımının Osmanlı Devleti'ne Etkileri

• Fransız İhtilali'nin Temel Fikirleri: 1789'da ortaya çıkan Fransız İhtilali; hürriyet, eşitlik, adalet ve özellikle milliyetçilik gibi düşünceleri tüm dünyaya yaymıştır.
• Milliyetçilik Akımı: "Her millete bir devlet" sloganıyla yayılan milliyetçilik fikri, özellikle bünyesinde birden fazla milleti barındıran çok uluslu imparatorlukları olumsuz etkilemiştir.
• Osmanlı Devleti'nin Durumu: Osmanlı Devleti de çok uluslu bir yapıya sahip olduğu için milliyetçilik akımından en çok etkilenen devletlerden biri olmuştur. Balkanlarda ve Anadolu'da yaşayan farklı etnik ve dini kökenli azınlıklar, Avrupa devletlerinin kışkırtmalarıyla isyan ederek bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamıştır. Bu durum, Osmanlı'nın siyasi birliğini ve toprak bütünlüğünü tehdit etmiştir.
• ⚠️ Dikkat: Fransız İhtilali'nin Osmanlı'yı en çok etkileyen yönü, milliyetçilik akımı nedeniyle azınlıkların isyan etmesi ve devletin dağılma sürecine girmesidir. Bu, ağırlıklı olarak siyasi bir etkidir.

2. Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Ekonomisinin Çöküşü

• Sanayi İnkılabı: 18. yüzyılda İngiltere'de başlayan Sanayi İnkılabı, Avrupa'da büyük fabrikaların kurulmasına, seri üretime ve ucuz mal üretimine yol açmıştır.
• Kapitülasyonların Etkisi: Osmanlı Devleti'ne daha önce verilen kapitülasyonlar (ticari ayrıcalıklar), Avrupa'dan gelen ucuz ve bol miktardaki sanayi ürünlerinin Osmanlı pazarlarına kolayca girmesine neden olmuştur.
• Yerli Sanayinin Çöküşü: Ucuz ithal mallarla rekabet edemeyen Osmanlı el tezgahları ve yerli esnaf, üretimlerini durdurmak zorunda kalmış, bu da Osmanlı sanayisinin yavaş yavaş çökmesine yol açmıştır.
• Ekonomik Bağımsızlığın Kaybı:
  • Devlet bütçesi sürekli açık vermeye başlamış, bu açığı kapatmak için halktan alınan vergiler artırılmış ve yeni vergiler konulmuştur.
  • Coğrafi Keşifler sonucunda İpek ve Baharat yollarının yön değiştirmesi, Akdeniz ticaretini ve Osmanlı'nın gümrük gelirlerini olumsuz etkilemiştir.
  • Osmanlı Devleti, artan giderleri karşılamak için 1854'te ilk kez dış borç almıştır. Ancak bu borçlar ödenemeyince, alacaklı Avrupa devletleri 1881'de Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) adında bir teşkilat kurarak Osmanlı'nın önemli gelir kaynaklarına (damga, balık avı, tuz, tütün vb. vergiler) el koymuştur.
• 💡 İpucu: Duyun-u Umumiye'nin kurulması, Osmanlı Devleti'nin ekonomik bağımsızlığını tamamen kaybetmesi anlamına gelir. Bu durum, aynı zamanda siyasi bağımsızlığı da zedelemiştir, çünkü bir devletin ekonomisi başkalarının kontrolündeyse, siyasi kararlarında da tam bağımsız olamaz.

3. Osmanlı Devleti'nde Demokratikleşme ve Kurtarma Hareketleri

Osmanlı Devleti, dağılmayı önlemek ve Avrupalı devletlerin iç işlerine karışmasını engellemek amacıyla bir dizi yenilik ve reform hareketine girişmiştir.

• Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839):
  • Padişahın kendi gücünün üstünde bir kanun gücünün varlığını kabul ettiği ilk belgedir.
  • Osmanlı tarihinde ilk kez kanun üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.
  • Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliği güvence altına alınmıştır.
• Islahat Fermanı (18 Şubat 1856):
  • Gayrimüslimlere geniş haklar verilmiştir.
  • Amacı, azınlıkların devlete bağlılığını artırmak ve Avrupalı devletlerin azınlıkları bahane ederek Osmanlı'nın iç işlerine karışmasını engellemektir.
• Meşrutiyet Dönemi (1876-1908):
  • Genç Osmanlılar (Jön Türkler): Osmanlı aydınları, yapılan yenilikleri yeterli görmeyerek meşrutiyet yönetimine geçilmesini savunmuşlardır. Onlara göre, meşrutiyet ile halk yönetime katılırsa ülkedeki karışıklıklar ve isyanlar sona erecektir.
  • Kanun-i Esasi: Türk tarihinin ilk anayasasıdır. II. Abdülhamit döneminde ilan edilmiştir.
  • Meclis-i Mebusan: Anayasa ile birlikte açılan, halkın sınırlı da olsa seçime katılarak temsilcilerini gönderdiği meclistir.
  • Meşruti Monarşi: Padişahın yetkilerinin anayasa ve meclis tarafından sınırlandırıldığı yönetim şeklidir (Padişah + Meclis + Anayasa). Monarşiden farklı olarak, halk yönetime dahil edilmiş ve anayasal bir süreç başlamıştır.
  • Demokratikleşme: Meşrutiyet ile birlikte halk ilk kez seçimlere katılarak devlet yönetimine dahil olmuş, bu da demokratikleşme yolunda önemli bir adım olmuştur.
• ⚠️ Dikkat: Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet, Osmanlı Devleti'nin dağılmasını önlemek ve devleti kurtarmak amacıyla yapılan reformlardır. Bu reformlar, Osmanlı'da demokratikleşme ve anayasal düzene geçişin adımlarıdır.

4. Osmanlı'yı Kurtarma Fikir Akımları

Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu zor durumdan kurtulmak için Osmanlı aydınları ve yöneticileri çeşitli fikir akımları geliştirmişlerdir:

• Osmanlıcılık:
  • En geniş kitleye hitap eden ve ilk ortaya çıkan fikir akımlarından biridir.
  • Amacı, Osmanlı sınırları içindeki tüm vatandaşları (Müslüman, Hristiyan, Musevi vb.) din, dil, ırk farkı gözetmeksizin eşit kabul ederek ortak bir "Osmanlı milleti" kimliği altında birleştirmektir.
  • Özellikle Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımına karşı bir çözüm olarak düşünülmüştür.
  • Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet'in ilanında bu akımın etkisi büyüktür.
• İslamcılık (Ümmetçilik): Tüm Müslümanları halifelik makamı etrafında birleştirerek devleti kurtarmayı amaçlamıştır.
• Batıcılık: Batı'nın bilimini, teknolojisini ve düşünce sistemini alarak Osmanlı'yı modernleştirmeyi ve kurtarmayı hedeflemiştir.
• Türkçülük (Turancılık): Tüm Türkleri tek bir bayrak altında toplamayı amaçlamıştır. Özellikle Balkan Savaşları sonrası Osmanlıcılık fikrinin başarısız olmasıyla güçlenmiştir.

💡 İpucu: Bu fikir akımlarının ortak amacı, Osmanlı Devleti'nin dağılmasını engellemek ve devleti içinde bulunduğu zor durumdan kurtarmaktır. Ancak hiçbiri Osmanlı'nın dağılmasını tam olarak önleyememiştir.

Umarım bu ders notları, konuları daha iyi anlamanıza ve sınavlarınızda başarılı olmanıza yardımcı olur. Başarılar dilerim!