Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, Orta Çağ'daki siyasi ve askeri gelişmeler üzerine hazırlanan testinizdeki konuları kapsamlı bir şekilde tekrar etmenizi sağlamak amacıyla hazırlandı. Sınav öncesi son tekrarınız için mükemmel bir kaynak olacak!

🎓 9. Sınıf Orta Çağ'daki Siyasi ve Askeri Gelişmeler Test 20 - Ders Notu ve İpuçları

Özet

Bu test, ağırlıklı olarak Abbasi Devleti'nin siyasi, sosyal ve askeri yapısı, yönetim anlayışı ve çöküş süreci üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ayrıca, İslam öncesi Arap Yarımadası'nın özellikleri ve Orta Çağ'daki bazı önemli devletlerin askeri yapıları da ele alınan diğer kritik konulardır. Notlarımız, bu ana başlıklar altında bilmeniz gereken temel kavramları, olayları ve neden-sonuç ilişkilerini içermektedir.

Konu Anlatımı

1. Abbasi Devleti ve Özellikleri

Abbasi Devleti, Emevilerin yıkılmasının ardından kurulmuş ve İslam tarihinde önemli bir dönemi temsil etmiştir. Emevilerden farklı olarak daha kapsayıcı ve bilim odaklı bir politika izlemişlerdir.

• Ümmetçi Politika: Abbasiler, Emevilerin Arap milliyetçisi politikalarının aksine, tüm Müslümanları eşit gören bir "ümmetçi" anlayış benimsemişlerdir. Bu durum, Arap olmayan Müslümanların (Mevâli) devlet kademelerinde ve orduda görev almasının önünü açmıştır.
• Mevâli Politikası ve Sonuçları: Halife Mansur döneminde Mevâli ile Araplar arasındaki farkın ortadan kalkması, İranlıların ve Türklerin devlet yönetiminde ve orduda önemli görevler üstlenmesine yol açmıştır. Bu durum, ümmet bilincinin artmasına ve Türklerin kitleler halinde İslamiyet'e geçişine katkı sağlamıştır.
• Bilim ve Kültüre Verilen Önem: Abbasiler, fetihlerden ziyade bilimsel ve kültürel gelişmelere odaklanmışlardır. Bağdat'ta kurulan Beytü'l Hikme (Bilgelik Evi), bu dönemin en önemli bilim ve tercüme merkezlerinden biridir.
• Askeri Yapı ve Türklerin Rolü: Abbasiler, ordularında özellikle Türklere önemli görevler vermişlerdir. Bizans sınırında kurulan Avasım kentleri, Türk askerlerinin yerleştirildiği ve sınır güvenliğinin sağlandığı stratejik şehirlerdir. Bu durum, Türklerin İslam dünyasındaki prestijini artırmıştır.
• Yönetim ve Teşkilat:
  • Halife: Devletin başı ve dini lider.
  • Vezirlik Makamı: Halifeden sonra en yetkili idari makamdır.
  • Emir-ül Ümera: Halifeden sonra geniş yetkilere sahip, genellikle askeri komutanlara verilen unvan. Merkezi otorite zayıfladığında güçleri artmıştır.
  • Divanü'l Ceys: Askeri işlere bakan divan.
  • Şurta: Abbasi şehirlerinde asayişi sağlayan teşkilat (polis gücü).
  • Beytü'l Mal: Devlet hazinesi.
• Sosyal Yapı: Abbasi toplumu genel olarak "Havas" (seçkinler: halife yakınları, vezirler, emirler, kadılar, alimler, katipler) ve "Avam" (halk: esnaf, sanatkarlar, çiftçiler, askerler, köleler) olmak üzere iki tabakadan oluşuyordu. Yahudi ve Hristiyanlar gibi gayrimüslimler ise Zimmi olarak adlandırılırdı ve belirli haklara sahiptiler.

2. Abbasi Merkezi Otoritesinin Zayıflaması ve Çöküşü

Abbasi Devleti, ilk yıllarındaki gücünü zamanla kaybetmiş ve merkezi otoritesi zayıflamıştır.

• Tevaif-i Mülük Devletleri: Merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte Mısır'da Tolunoğulları ve İhşidiler, Maveraünnehir'de Samanoğulları, Horasan'da Tahiriler gibi halifeye bağlı olmakla birlikte iç ve dış işlerinde bağımsız hareket eden devletçikler (Tevaif-i Mülük) ortaya çıkmıştır.
• İsyanlar ve Komutanların Etkisi: Sık sık çıkan isyanlar ve komutanların halifelerin belirlenmesinde rol oynaması, merkezi gücün azaldığının göstergeleridir.
• Büyük Selçuklular ve Halifelik: Abbasi Halifesi Kaim Biemrillah, Şii Büveyhoğulları'nın baskısından kurtulmak için Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'den yardım istemiş ve onu "doğunun ve batının sultanı" ilan etmiştir. Bu durum, halifenin siyasi yetkilerini Büyük Selçuklulara devrettiğini ve kendini koruyamayacak kadar zayıf olduğunu göstermiştir.
• Moğol İstilası ve Halifeliğin Sonu: 1258'de Moğolların Bağdat'ı işgaliyle Abbasi Devleti'nin siyasi egemenliği sona ermiştir. Abbasi halifeleri Mısır'a sığınarak Memlük Devleti himayesinde dini liderliklerini sürdürmüşlerdir. Halifelik unvanı Memlük hanedanına geçmemiştir, sadece himaye altına alınmıştır.

3. İslam Öncesi Arap Yarımadası (Cahiliye Dönemi)

İslamiyet'in doğuşundan önceki Arap Yarımadası, kendine özgü sosyal, ekonomik ve siyasi özelliklere sahipti.

• Coğrafi ve Ekonomik Durum: Arap Yarımadası'nın büyük ölçüde çöllerle kaplı olması ve ekonomik açıdan zengin olmaması, dışarıdan büyük istilalara maruz kalmasını engellemiştir. Bu durum, aynı zamanda çok uluslu bir sosyal yapının oluşmasını da zorlaştırmıştır.
• Sosyal ve Siyasi Yapı: Kabilecilik yaygındı. Kabileler arasında sık sık savaşlar yaşanırdı.
  • Ukaz Panayırları: Ticaretin yapıldığı, şiirlerin okunduğu ve sosyal ilişkilerin kurulduğu önemli merkezlerdi.
  • Haram Aylar: Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep ayları kutsal kabul edilir ve bu aylarda savaşmak yasaktı. Ancak bu yasağa rağmen yapılan savaşlara Ficar Savaşları denirdi.
  • Hilfu'l Fudul: İslamiyet öncesi Mekke'de haksızlığa uğrayanların haklarını korumak amacıyla oluşturulan bir erdemliler birliğidir. Hz. Muhammed de gençliğinde bu birliğe katılmıştır.
• İslam'a Direnişin Nedenleri: Mekkeli müşriklerin çoğu, İslam dininin getirdiği yeniliklerle kendi itibar ve güçlerini kaybedeceklerini düşünmeleri nedeniyle Hz. Peygamber'in davetine olumlu karşılık vermemişlerdir.

4. Orta Çağ Askeri Yapıları ve Savaş Teknolojileri

Orta Çağ'da farklı medeniyetler, kendi coğrafi ve kültürel koşullarına göre çeşitli askeri yapılar ve savaş teknolojileri geliştirmişlerdir.

• Genel Silah ve Teçhizat: Ok, yay, mızrak, kılıç, yuvarlak kalkan, gürz, zırh, miğfer gibi silah ve koruyucu teçhizatlar yaygın olarak kullanılırdı.
• Çin Ordusu: Savaşlarda kılıç, kalkan, miğfer ve zırh gibi savunma amaçlı araçlar kullanmışlardır.
• Sasani Ordusu: Ok, yay, mızrak, kılıç, kalkan, gürz, zırh, miğfer gibi teçhizatlar kullanmışlardır. Ordunun ana gücünü süvariler oluştururdu. Savaş fillerini etkin bir güç olarak kullanmalarıyla da bilinirler.

⚠️ Dikkat Edilmesi Gerekenler ve İpuçları

• Kavram Bilgisi: "Mevâli", "Zimmi", "Şurta", "Emir-ül Ümera", "Divanü'l Ceys", "Beytü'l Hikme", "Avasım", "Tevaif-i Mülük", "Hilfu'l Fudul", "Ficar Savaşları" gibi temel kavramların tanımlarını ve önemini çok iyi öğrenin.
• Neden-Sonuç İlişkileri: Abbasi Devleti'nin ümmetçi politikasının sonuçları, merkezi otoritenin zayıflamasının neden olduğu gelişmeler veya İslamiyet öncesi Arap Yarımadası'nın coğrafi yapısının sosyal hayata etkileri gibi neden-sonuç ilişkilerine odaklanın.
• Karşılaştırmalar: Emeviler ile Abbasiler arasındaki farklar (özellikle Arap milliyetçiliği ve ümmetçilik konusunda) önemli bir karşılaştırma noktasıdır.
• "Değildir" ve "Ulaşılamaz" Soruları: Bu tür olumsuz köklü sorularda tüm seçenekleri dikkatlice okuyun ve doğru olmayan veya metinden çıkarılamayacak yargıyı bulmaya çalışın. Genellikle bir seçenek diğerlerinden farklı bir döneme veya konuya ait olabilir.
• Metin Yorumlama: Verilen metin veya görselden doğrudan çıkarılabilecek bilgilere odaklanın. Kendi yorumlarınızı veya genel bilgilerinizi katmadan, sadece verilenler üzerinden yargıya varmaya çalışın.

Bu ders notları, sınavınızda başarılı olmanız için gerekli temel bilgileri sunmaktadır. Başarılar dilerim!