🎓 9. Sınıf Eski Çağ'da Hukuk Test 1 - Ders Notu ve İpuçları

Sevgili 9. sınıf öğrencileri, bu ders notu Eski Çağ uygarlıklarında hukuk sistemlerini anlamanıza yardımcı olmak için hazırlandı. Özellikle Mezopotamya (Sümerler, Babiller), Hititler ve İsrailoğulları gibi medeniyetlerin hukuk anlayışları, kanunlarının özellikleri ve bu kanunların toplumsal yapıya etkileri üzerinde duracağız. Sınavda başarılı olmak için bu temel kavramları iyi anlamak çok önemlidir!

Eski Çağ Hukuk Sistemlerinin Genel Özellikleri

• Teokratik Yapı: Eski Çağ'da kanunların çoğu, tanrılar tarafından konulduğuna veya krallar aracılığıyla ilahi bir güçten geldiğine inanılırdı. Bu durum, kanunlara kutsal bir nitelik kazandırır ve uygulanmasını kolaylaştırırdı. Krallar, tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olarak görülürdü.
• Sosyal Sınıf Farklılıkları: Birçok eski uygarlıkta toplum, farklı sosyal sınıflara ayrılmıştı (örneğin, soylular, özgürler, köleler). Kanunlar genellikle bu sınıflar arasında farklılık gösterir, aynı suç için farklı sınıflara mensup kişilere farklı cezalar uygulanabilirdi. Bu durum, toplumsal eşitliğin olmadığını gösterir.
• Yazılı Hukukun Önemi: Yazılı kanunlar, hukukun daha düzenli, şeffaf ve herkes için erişilebilir olmasını sağlamıştır. Bu, keyfi uygulamaları azaltmış ve adaletin sağlanmasına katkıda bulunmuştur. Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümerlere aittir.

Mezopotamya Hukuku

1. Sümer Kanunları (Urugakina Kanunları)

• Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar olarak kabul edilir (MÖ 2375).
• Lagash Kralı Urugakina tarafından çıkarılmıştır.
• Amacı, toplum içinde güçsüzleri korumak (dullar, öksüzler, yetimler), köleliğe son vermek (veya kısıtlamak) ve özel mülkiyeti güvence altına almaktır.
• Bu özellikleriyle sosyal devlet anlayışının ilk örneklerinden birini yansıtır.
• Ticaret, evlenme, boşanma, miras gibi konularda düzenlemeler içerir, yani aile hukuku ve medeni hukuk alanında ilk adımları atmıştır.
• Kişi hürriyetini ve eşitliği gözeten maddeler barındırır.

2. Babil Kanunları (Hammurabi Kanunları)

• Babil Kralı Hammurabi tarafından MÖ 18. yüzyılda hazırlanmıştır.
• 282 maddeden oluşan bu yasalar, bir taş levha üzerine yazılmış ve halka açık bir şekilde ilan edilmiştir.
• Temel özelliği "kısasa kısas" (göze göz, dişe diş) prensibine dayanmasıdır. Yani, bir kişiye verilen zarar, aynı şekilde karşılık bulur. Ancak bu prensip genellikle aynı sosyal sınıftan kişiler arasında uygulanırdı.
• Babil toplumundaki sosyal sınıflar ve zümreler arasında hukuki ilişkileri düzenler. Kanunlar, sınıflar arası farklılıkları yansıtır ve sosyal eşitliği sağlamaz.
• Kanunların başında kralın tüm uyrukları için "adalet ve mutluluk" getirdiği belirtilir ve bu da kralın toplum gözünde yüceltildiğini gösterir.
• Yasaların ilahi kökenli olduğu inancı vardır; kral Marduk tanrısı adına kararlar verir ve yasaları ilan eder. Bu da teokratik bir yapıyı gösterir.
• Özel mülkiyetin korunmasına yönelik maddeler içerir.
• Kadın hakları konusunda da bazı düzenlemeler bulunur (örneğin, boşanma durumunda çeyiz hakkı).

Hitit Hukuku

• Mezopotamya kanunlarına göre daha insancıl hükümler içerir.
• "Kısasa kısas" prensibi yerine genellikle tazminat ve fidye esası uygulanır.
• Hukuk tarihinde ilk kez kasten öldürme ile kazara öldürmeyi birbirinden ayırmıştır. Bu, suçun işlenişindeki niyeti dikkate alarak daha adil bir yaklaşım sergilediğini gösterir.
• Evlenme, boşanma, nikâh, nişan gibi konularda yasalar yapmış, kadınlara boşanma hakkı tanımıştır. Bu durum, medeni hukukun gelişmişliğini ve kadın haklarına verilen önemi gösterir.
• Kölelere bazı haklar tanınmıştır: Köleler mal, mülk edinebilir ve hür kadınlarla evlenebilirlerdi. Bu, köleliğin tamamen kaldırılmadığını ancak köle haklarının korunduğunu ve Hitit toplumunda toplumsal tabakalaşma olduğunu gösterir.
• Toplumsal yapısı Mezopotamya'dan farklıdır; daha esnek ve hoşgörülü bir hukuk sistemi benimsemişlerdir.

İsrailoğulları Hukuku

• Hukuk sistemlerinin temeli, Sina Dağı'nda Tanrı tarafından Hz. Musa'ya bildirilen "On Emir"dir.
• Bu durum, İsrailoğulları'nın devlet modelinin teokratik bir yapıya sahip olduğunu gösterir. Yani, devlet yönetimi ve hukuk, doğrudan ilahi kurallara dayanır.

Hukuk Sistemlerinin Karşılaştırılması ve Gelişimi

• Sümer Kanunları: İlk yazılı kanunlar, sosyal devlet anlayışının ilk izleri, güçsüzleri koruma, köleliği kısıtlama.
• Hammurabi Kanunları: "Kısasa kısas" prensibi, sosyal sınıf farklılıklarını yansıtma, teokratik yapı, özel mülkiyetin korunması.
• Hitit Kanunları: "Kısasa kısas" yerine tazminat, kasten/kazara öldürme ayrımı, kadınlara boşanma hakkı, kölelere tanınan haklar, daha insancıl yaklaşım.
• Genel Gelişim: Eski Çağ'da hukuk, ilahi kökenli olmaktan, yazılı hale gelmeye, sosyal sınıfları düzenlemekten, daha insancıl ve bireysel hakları koruyucu bir yapıya doğru evrilmiştir.

Kritik Noktalar ve İpuçları

• ⚠️ Dikkat: Hammurabi Kanunları'ndaki "kısasa kısas" prensibi, genellikle aynı sosyal sınıftan kişiler arasında uygulanırdı. Bu, toplumsal eşitliğin olmadığını gösterir.
• 💡 İpucu: Hitit Kanunları'nın "daha insancıl" olduğunu unutmayın. Kasten öldürme ile kazara öldürmeyi ayırmaları ve tazminat sistemini kullanmaları bunun en önemli göstergeleridir.
• ⚠️ Dikkat: Kölelere haklar tanınması (Hititlerde olduğu gibi), köleliğin tamamen kaldırıldığı anlamına gelmez. Sadece kölelerin statüsünde iyileşmeler olduğunu gösterir. Toplumsal tabakalaşma devam eder.
• 💡 İpucu: "Teokratik" kelimesi, devlet yönetiminin ve hukuk sisteminin dini kurallara veya ilahi güce dayandığı anlamına gelir. Hammurabi'nin Marduk adına yasaları ilan etmesi veya İsrailoğulları'nın On Emir'i bu duruma örnektir.
• ⚠️ Dikkat: Urugakina Kanunları, tarihteki ilk yazılı kanunlar olması ve sosyal devlet anlayışının ilk izlerini taşımasıyla çok önemlidir. Hammurabi Kanunları'ndan daha eski ve bazı yönleriyle daha "sosyal"dir.
• 💡 İpucu: Medeni hukuk, kişilerin birbiriyle olan ilişkilerini (evlenme, boşanma, miras, mülkiyet vb.) düzenleyen hukuk dalıdır. Eski Çağ'da bu tür düzenlemelerin varlığı, hukuk sisteminin gelişmişliğini gösterir.