Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "9. Sınıf Sınıflandırmada Üç Üst Alem (Domain) Sistemi Test 17" testindeki soruları temel alarak hazırlanmıştır. Amacımız, testte karşılaştığınız konuları pekiştirmek ve sınavlarda başarılı olmanız için kapsamlı bir tekrar sağlamaktır. Bu notlar, özellikle Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar alemlerinin temel özelliklerini, sınıflandırmalarını ve önemli kavramlarını içermektedir.

Canlıların Temel Sınıflandırması ve Üst Alemler

Canlılar, genetik ve hücresel yapılarına göre üç ana üst aleme ayrılır:

• Arkea (Archaea): Genellikle ekstrem koşullarda yaşayan, prokaryotik hücre yapısına sahip canlılardır.
• Bakteri (Bacteria): Çoğu yerde bulunan, prokaryotik hücre yapısına sahip canlılardır.
• Ökarya (Eukarya): Ökaryotik hücre yapısına sahip canlılardır. Bu üst alem; Protista, Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar alemlerini içerir.

Bu testte ağırlıklı olarak Ökarya üst alemindeki Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar alemlerine odaklanılmıştır.

Mantarlar Alemi

Mantarlar, bitki ve hayvanlardan farklı özelliklere sahip, ayrı bir alemdir.

• Hücresel Yapı: Ökaryotik hücre yapısına sahiptirler. Hücre çeperleri kitinden oluşur. Kloroplastları yoktur, bu yüzden fotosentez yapamazlar.
• Beslenme: Heterotrofturlar. Genellikle saprofit (çürükçül) olarak beslenirler, yani ölü organik maddeleri ayrıştırarak yaşarlar. Bazıları parazit, bazıları ise simbiyotik (ortak yaşam) ilişki kurar.
  • Besinlerini dışarıya salgıladıkları sindirim enzimleri ile parçalar ve oluşan küçük molekülleri emerek alırlar.
• Yapısal Özellikler:
  • Hif: Mantarları oluşturan ince, pamuksu ipliksi yapılardır.
  • Miselyum: Hiflerin bir araya gelerek oluşturduğu, genellikle toprak altında veya besin kaynağı içinde yayılan ağsı yapıdır. Mantarın toprağa tutunmasını ve besin emilimini sağlar. Miselyum, üreme hücrelerinin oluşturulmasında doğrudan etkili değildir, daha çok beslenme ve tutunma ile ilgilidir.
• Üreme: Çoğunlukla sporla ürerler.
  • Sporlar: Mantarların üreme hücreleridir. Spor keseleri içerisinde oluşurlar. Döllenme olayı ile değil, genellikle mayoz veya mitoz bölünme ile oluşurlar.
  • Sporlar, olumsuz koşullara dayanıklıdır ve toprakta yıllarca canlı kalabilirler.
  • Rüzgâr, böcekler ve su gibi faktörlerle geniş alanlara dağılabilirler.
  • Uygun koşullarda çimlenerek yeni bireyleri (hifleri ve miselyumları) oluştururlar.
• Ekolojik Önemi:
  • Ölü bitki ve hayvan kalıntılarını çürüterek toprağa karışmasını sağlarlar.
  • Organik bileşikleri daha küçük organik ve inorganik bileşiklere dönüştürerek madde döngüsünde (özellikle karbon ve azot döngüsü) önemli rol oynarlar.
  • Toprağın besin maddesi açısından zenginleşmesine katkıda bulunurlar.
• Özel Durumlar:
  • Liken: Mantarların alglerle (veya siyanobakterilerle) oluşturduğu karşılıklı fayda sağlayan (simbiyotik) birlikteliklerdir.

⚠️ Dikkat: Mantarlar aktif olarak yer değiştirmezler. Bitkiler gibi klorofil taşımazlar ve fotosentez yapmazlar. Sporlar döllenme ile oluşmaz, yeni bireyler sporların çimlenmesiyle oluşur.

Bitkiler Alemi

Bitkiler, genellikle fotosentez yapan, çok hücreli ökaryot canlılardır.

• Genel Özellikler:
  • Kloroplastları sayesinde fotosentez yaparlar ve kendi besinlerini üretirler (ototrof).
  • Hücre çeperleri selülozdan oluşur.
  • Besinlerini nişasta şeklinde depolarlar.
  • Genellikle aktif olarak yer değiştirmezler (hareketsizdirler).
  • Eşeyli ve eşeysiz üreme görülebilir.
  • Bazı bitkiler parazit beslenebilir (örneğin canavar otu).
• Bitkilerin Sınıflandırılması:
  • Tohumsuz Bitkiler: Sporla ürerler.
    • Kara Yosunları: Gerçek kök, gövde ve yaprakları yoktur. İletim demetleri bulunmaz. Sporla ürerler. (Örnek: Kara yosunu)
    • Eğrelti Otları: Gerçek kök, gövde ve yaprakları vardır. İletim demetleri bulunur. Sporla ürerler. (Örnek: Eğrelti otu)
    • 💡 İpucu: Tohumsuz bitkilerin oluşturduğu sporlar mayoz bölünme ile oluştuğu için kalıtsal yapıları ana bitkinin genetik yapısından farklılık gösterebilir (haploittirler ve genetik çeşitlilik taşırlar).
  • Tohumlu Bitkiler: Tohumla ürerler. Tohum, embriyoyu koruyan ve besleyen bir yapıdır.
    • Açık Tohumlu Bitkiler: Tohumları meyve ile örtülü değildir, açıkta bulunur (genellikle kozalak içinde). Çiçekleri yoktur. Gerçek kök, gövde ve yaprakları ile iletim demetleri bulunur. (Örnek: Çam, ardıç, köknar)
    • Kapalı Tohumlu Bitkiler: Tohumları meyve ile örtülüdür. Çiçekleri vardır ve en gelişmiş bitki grubudur. Gerçek kök, gövde, yaprakları ve iletim demetleri bulunur. (Örnek: Buğday, gül, orkide, çilek)
    • 💡 İpucu: Kapalı tohumlu bitkileri açık tohumlulardan ayıran en temel özellik meyve oluşturma ve çiçek bulundurma yeteneğidir.
• Bitki Organları ve Görevleri:
  • Kök: Bitkinin toprağa tutunmasını, su ve mineralleri emmesini sağlar.
  • Gövde: Bitkiye desteklik sağlar, yaprakları, çiçekleri ve meyveleri taşır. Su ve besin maddelerinin iletimini sağlar.
  • Yaprak: Fotosentez, terleme ve gaz alışverişi yapar.
  • Çiçek: Bitkinin eşeyli üreme organıdır. Tohum ve meyvenin oluştuğu yerdir.
  • Meyve: Tohumu korur ve yayılmasına yardımcı olur. Sadece kapalı tohumlu bitkilerde bulunur.
  • Tohum: Embriyo, besin doku ve tohum kabuğundan oluşur. Yeni bir bitkinin gelişmesini sağlar. Eşeyli üreme sonucunda oluşur.
  • Eşeysiz Üremede Kullanılan Organlar: Kök, gövde, yaprak gibi vejetatif organlar eşeysiz üremede kullanılabilir (örneğin çilekte sürünücü gövde, patateste yumru gövde).

Hayvanlar Alemi

Hayvanlar, çok hücreli, heterotrof (kendi besinini üretemeyen) ve genellikle aktif hareket edebilen ökaryot canlılardır.

• Omurgasız Hayvanlar: Vücutlarının sırt kısmında omurga ve kıkırdak ya da kemikten oluşan bir iç iskelet bulunmaz. Bazılarında dış iskelet (böcekler) veya hidrostatik iskelet (solucanlar) bulunabilir.
  • Üreme:
    • Bazı türlerinde kesilen vücut parçalarından yeni canlı oluşabilir (rejenerasyonla üreme, örneğin deniz yıldızı, yassı solucan).
    • Bazı türleri hem sperm hem de yumurta üretebilir (hermafroditizm, örneğin toprak solucanı).
  • Solunum Çeşitleri: Omurgasız hayvanlarda farklı solunum çeşitleri görülebilir:
    • Solungaç Solunumu: Suda yaşayan omurgasızlarda (örneğin bazı yumuşakçalar, kabuklular).
    • Deri Solunumu: Derileri nemli olan omurgasızlarda (örneğin toprak solucanı).
    • Trake Solunumu: Böcekler gibi eklembacaklılarda görülen, vücut içine uzanan borucuklar sistemi.
    • ⚠️ Dikkat: Akciğer solunumu omurgasız hayvanlarda görülmez; bu solunum tipi omurgalı hayvanlara özgüdür.

Bu ders notları, testte yer alan konuları genel hatlarıyla özetlemektedir. Konuları tekrar ederken bu notları kullanabilir, eksiklerinizi belirleyebilir ve sınavlara daha iyi hazırlanabilirsiniz. Başarılar dilerim!