Merhaba sevgili 5. sınıf öğrencileri!
Bu ders notu, "Sözcükte Anlam" konusundaki bilgilerinizi pekiştirmek ve sınavlarda daha başarılı olmanızı sağlamak için hazırlandı. Karşınıza çıkabilecek farklı soru tiplerini ve bu soruları çözerken dikkat etmeniz gereken önemli noktaları burada bulacaksınız. Haydi, kelimelerin dünyasına birlikte dalalım!
🎓 5. Sınıf Sözcükte Anlam Test 5 - Ders Notu ve İpuçları
Bu test, kelimelerin anlam özelliklerini, cümle içindeki kullanımlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini ölçen çeşitli sorular içeriyor. Başlıca ele alacağımız konular şunlar:
- Eş Anlamlı (Anlamdaş) Kelimeler
- Zıt Anlamlı (Karşıt Anlamlı) Kelimeler
- Eş Sesli (Sesteş) Kelimeler
- Gerçek Anlam, Mecaz Anlam ve Terim Anlam
- İkilemeler
- Kelimelerin Cümleye Kattığı Anlamlar
- Alfabetik Sıralama
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Kelimeler
Yazılışları ve okunuşları farklı olsa da, anlamları tamamen aynı olan kelimelere eş anlamlı (anlamdaş) kelimeler denir.
- Örnekler:
- doktor - hekim
- okul - mektep
- siyah - kara
- yıl - sene
- öğrenci - talebe
- leke - iz
- masum - suçsuz
- amaç - hedef
- ad - isim
- şehir - kent
- birey - fert
- tür - çeşit
💡 İpucu: Eş anlamlı kelimeler cümlede birbirinin yerine kullanıldığında cümlenin anlamı değişmez.
⚠️ Dikkat: Bazı kelimelerin birden fazla eş anlamlısı olabilir veya eş anlamlısı hiç olmayabilir. Her kelimenin eş anlamlısı olmak zorunda değildir.
Zıt Anlamlı (Karşıt Anlamlı) Kelimeler
Anlamca birbirinin tamamen karşıtı olan kelimelere zıt anlamlı (karşıt anlamlı) kelimeler denir.
- Örnekler:
- iyi - kötü
- uzak - yakın
- beyaz - siyah
- küçük - büyük
- önce - sonra
- yumuşak - sert
- indirim - zam
- neşe - keder
- kuru - ıslak
⚠️ Dikkat: Bir kelimenin olumsuzu, o kelimenin zıt anlamlısı değildir! Örneğin, "gelmek" kelimesinin zıt anlamlısı "gitmek"tir, "gelmemek" değildir. "Açık" kelimesinin zıt anlamlısı "kapalı"dır, "açık değil" değildir.
Eş Sesli (Sesteş) Kelimeler
Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde, anlamları birbirinden tamamen farklı olan kelimelere eş sesli (sesteş) kelimeler denir.
- Örnekler:
- yüz:
- İnsan yüzü (organ)
- Denizde yüzmek (eylem)
- Yüz sayısı (rakam)
- kır:
- Kır saçlı (saç rengi)
- Kırda gezmek (tarla, ova)
- Bardağı kırmak (eylem)
- yaş:
- Islak, nemli (sıfat)
- Kaç yaşındasın? (ömür)
- yüz:
💡 İpucu: Eş sesli kelimeleri doğru anlamak için cümlenin tamamını okumalı ve kelimenin cümledeki anlamına bakmalıyız.
Gerçek Anlam, Mecaz Anlam ve Terim Anlam
Gerçek Anlam (Temel Anlam)
Bir kelimenin akla gelen ilk, asıl ve herkesçe bilinen anlamına gerçek anlam denir. Kelimenin sözlükteki ilk anlamıdır.
- Örnekler:
- "Göz" kelimesi: Görme organımız. (Gözüm ağrıyor.)
- "Bağlamak" kelimesi: İp ile bir şeyi tutturmak. (Ayakkabısının bağcıklarını bağladı.)
Mecaz Anlam
Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Genellikle soyut durumları ifade etmek için kullanılır.
- Örnekler:
- "Göz" kelimesi: "Onun gözü hep parada." (Para düşkünü olmak, hırslı olmak anlamında.)
- "Bağlamak" kelimesi: "Bu kitap beni kendine bağladı." (Etkilemek, sevdirmek anlamında.)
- "Uyumak" kelimesi: "Sen etrafında dönen oyunlara karşı uyuyorsun." (Farkında olmamak anlamında.)
- "Gün görmemek": "Zavallı kadın hiç gün görmemiş." (Sıkıntı çekmek, mutlu olamamak anlamında.)
- "Boş yere": "Boş yere üzülüp sıkılmışım." (Gereksiz yere, anlamsızca anlamında.)
💡 İpucu: Mecaz anlamda kullanılan kelimeler, genellikle somut bir şeyi değil, soyut bir durumu veya duyguyu anlatır.
Terim Anlam
Bilim, sanat, spor veya meslek dallarına özgü, o alanda özel bir anlam taşıyan kelimelere terim anlam denir.
- Örnekler:
- "Perde" kelimesi: Tiyatroda oyunun bölümlerinden her biri. (Oyunun birinci perdesi bitti.)
- "Nota" kelimesi: Müzikte sesleri gösteren işaret.
- "Gol" kelimesi: Futbolda topun kaleye girmesi.
💡 İpucu: Bir kelimenin terim olup olmadığını anlamak için hangi alanda kullanıldığına dikkat etmeliyiz. Aynı kelime farklı cümlelerde hem gerçek hem de terim anlamda kullanılabilir. (Örnek: "Perde" evdeki eşya olarak gerçek anlam, tiyatroda bölüm olarak terim anlam.)
İkilemeler
Anlamı güçlendirmek, pekiştirmek veya anlatıma güzellik katmak amacıyla iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan sözcük gruplarına ikilemeler denir.
- İkilemelerin Oluşum Şekilleri:
- Aynı kelimenin tekrarıyla: hızlı hızlı, güzel güzel
- Yakın anlamlı kelimelerle: eş dost, yalan yanlış
- Zıt anlamlı kelimelerle: az çok, ileri geri
- Biri anlamlı, biri anlamsız kelimelerle: eski püskü, yırtık pırtık, hayal meyal
- İki anlamsız kelimeyle: abur cubur, mırın kırın
⚠️ Dikkat: İkilemelerin arasına asla noktalama işareti (virgül, nokta vb.) konmaz.
Kelimelerin Cümleye Kattığı Anlamlar
Bir kelime, cümle içinde kullanıldığı yere ve diğer kelimelerle olan ilişkisine göre farklı anlamlar kazanabilir. Özellikle "daha" gibi kelimeler farklı anlamlar katabilir.
- "Daha" kelimesinin farklı anlamları:
- Ek olarak, ilave: "Bir kızım daha olsa adını Ece koyardım." (Bir tane daha, fazladan)
- Henüz, henüz değil: "Daha gelmedi." (Beklenen bir durumun gerçekleşmediğini belirtir.)
- Üstünlük, kıyaslama: "Daha güzel bir elbise." (Diğerlerine göre daha üstün.)
💡 İpucu: Bir kelimenin cümleye kattığı anlamı bulmak için o kelimeyi cümleden çıkarıp yerine hangi kelimenin veya ifadenin gelebileceğini düşünmek size yardımcı olabilir.
Alfabetik Sıralama
Kelimeleri sözlük sırasına göre dizmeye alfabetik sıralama denir. Türk alfabesindeki harflerin sırasını bilmek bu konuda çok önemlidir.
- Sıralama Kuralları:
- Önce kelimelerin ilk harflerine bakılır. Alfabede önce gelen harfle başlayan kelime, daha önce gelir.
- İlk harfler aynıysa, kelimelerin ikinci harflerine bakılır.
- İkinci harfler de aynıysa, üçüncü harflere bakılır ve bu şekilde devam edilir.
- Örnek: Zırhlı, Zıpırlık, Zırıltı, Zıtlaşma kelimelerini sıralayalım.
- Hepsinin ilk harfi 'Z' olduğu için ikinci harflere bakarız: ı, ı, ı, ı. (Yine aynı)
- Üçüncü harflere bakarız: r, p, r, t.
- 'p' harfi 'r' ve 't'den önce gelir. O zaman Zıpırlık ilk sırada.
- Kalanlar: Zırhlı, Zırıltı, Zıtlaşma. Üçüncü harfleri 'r', 'r', 't'. 't' en sonda.
- Kalanlar: Zırhlı, Zırıltı. Üçüncü harfleri aynı ('r'). Dördüncü harflere bakarız: h, ı.
- 'h' harfi 'ı'dan önce gelir. O zaman Zırhlı, Zırıltı'dan önce gelir.
- Doğru sıralama: Zıpırlık, Zırhlı, Zırıltı, Zıtlaşma.
💡 İpucu: Türk alfabesini (A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z) çok iyi bilmek ve harflerin sırasını karıştırmamak bu tür soruları çözerken size büyük kolaylık sağlar.
Sevgili öğrenciler, bu ders notu "Sözcükte Anlam" konusundaki temel bilgileri ve önemli ipuçlarını içeriyor. Bu konuları iyi anladığınızda, karşınıza çıkan tüm soruları rahatlıkla çözebilirsiniz. Bol bol okuma yapmayı ve kelime dağarcığınızı geliştirmeyi unutmayın. Başarılar dilerim!