🎓 9. Sınıf Kimyasal Maddelerin Kullanımı ve Güvenlik Test 4 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, kimya laboratuvarında güvenli çalışma prensipleri, kimyasal madde güvenlik sembolleri ve temel laboratuvar malzemelerinin doğru kullanımı gibi kritik konuları kapsamaktadır. Bu bilgiler, sadece sınavlarınızda değil, aynı zamanda laboratuvar ortamında güvenli ve verimli bir şekilde çalışabilmeniz için de temel oluşturmaktadır. Notları dikkatlice okuyarak ve önemli noktaları tekrar ederek konuya tam hakimiyet sağlayabilirsiniz.

1. Kimya Laboratuvarında Genel Güvenlik Kuralları

Kimya laboratuvarı, doğru önlemler alınmadığında potansiyel tehlikeler barındırabilir. Bu nedenle, olası kazaları önlemek ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak için aşağıdaki kurallara uymak hayati önem taşır.

• Kişisel Güvenlik ve Ekipmanlar:
  • Deney yaparken mutlaka laboratuvar önlüğü ve uygun koruyucu eldivenler giyilmelidir.
  • Uzun saçlar toplanmalı, sallantılı takılar ve bol giysiler deney öncesinde çıkarılmalıdır.
  • Gözlük kullananlar, deney sırasında koruyucu gözlüklerini takmalıdır. Lens kullananlar ise laboratuvar ortamında dikkatli olmalı veya gözlük tercih etmelidir.
  • Laboratuvar içinde açık ayakkabı veya sandalet giyilmemelidir.
• Kimyasal Madde Kullanımı ve Saklanması:
  • Yapılacak deneyle ilgili önceden mutlaka bilgi sahibi olunmalı, kullanılacak kimyasalların özellikleri ve riskleri öğrenilmelidir.
  • Kimyasal maddeler doğrudan koklanmamalı, tadına bakılmamalı ve elle temas edilmemelidir. Kimyasalın kokusunu almak gerekiyorsa, el ile buharı buruna doğru yavaşça yönlendirilmelidir.
  • Kimyasal şişelerin kapakları kullanıldıktan hemen sonra sıkıca kapatılmalıdır.
  • Asit çözeltisi hazırlanırken, mutlaka asit yavaşça ve damla damla su üzerine eklenmeli ve karıştırılmalıdır. Asla su asidin üzerine eklenmemelidir, çünkü bu durum ani ve tehlikeli bir sıçramaya neden olabilir.
  • Uçucu ve yanıcı maddeler (eter, alkol vb.) açık alevden uzak tutulmalı ve iyi havalandırılan ortamlarda kullanılmalıdır.
  • Aynı spatül, temizlenmeden farklı kimyasal maddeler için kullanılmamalıdır.
• Deney Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler:
  • Laboratuvarda yiyecek ve içecek bulundurulmamalı, yenilip içilmemelidir. İçme suyu kapalı bir şişede, deney yapılan yerden uzakta tutulmalıdır.
  • Çalışırken eller yüze veya ağıza sürülmemelidir.
  • Deney sırasında dikkatsiz hareketlerden kaçınılmalı, şaka yapılmamalıdır.
  • Kullanılan elektrikli malzemelerin fişleri deney sonunda çekilmelidir.
• Atık Yönetimi:
  • Kullanılmış atık kimyasallar kesinlikle lavaboya dökülmemelidir. Her atık türü için belirlenmiş özel atık kaplarına atılmalı ve bu kaplar doğru şekilde etiketlenmelidir.
  • Kırılan cam malzemeler elle toplanmamalı, süpürge ve faraş kullanılarak özel atık kutusuna atılmalıdır.
• Acil Durumlar:
  • Laboratuvardaki acil durum malzemelerinin (yangın söndürücü, ilk yardım çantası, göz duşu, acil çıkışlar) yerleri ve nasıl kullanılacağı bilinmelidir.
  • Herhangi bir kaza, dökülme veya yaralanma durumunda derhal öğretmene haber verilmelidir.

2. Laboratuvar Malzemeleri ve Doğru Kullanımları

Laboratuvarda kullanılan malzemeler, deneylerin doğru ve güvenli bir şekilde yapılabilmesi için belirli özelliklere ve kullanım amaçlarına sahiptir. Malzemeleri tanımak ve doğru kullanmak önemlidir.

• Cam Malzemeler:
  • Beherglas: Çözelti hazırlama, maddeleri aktarma ve ısıtma gibi genel amaçlar için kullanılır. Çeşitli büyüklüklerde bulunur ve yüksek sıcaklığa dayanıklı camdan yapılmıştır. Ancak hassas hacim ölçümleri için uygun değildir.
  • Erlenmayer: Çözelti hazırlama, karıştırma ve titrasyon gibi işlemlerde kullanılır.
  • Mezür (Dereceli Silindir): Sıvıların yaklaşık hacmini ölçmek için kullanılır. Beherglastan daha hassastır ancak balon jojeden daha az hassastır.
  • Balon Joje: Hassas çözelti hazırlama ve belirli hacimde sıvı ölçümü için kullanılır.
  • Pipet ve Büret: Çok hassas hacim ölçümleri ve titrasyon gibi işlemlerde kullanılır.
  • Genel Cam Malzeme Kullanımı:
    • Cam malzemeler kullanılmadan önce ve sonra saf su ile yıkanarak temizlenmelidir.
    • Cam eşyalar taşınırken dikkatli olunmalı ve kırılmalarını önlemek için dik tutulması sağlanmalıdır.
    • Kırık veya çatlak cam malzemeler kesinlikle kullanılmamalıdır.
• Ölçüm Aletleri:
  • Hassas Terazi: Maddelerin kütlesini hassas bir şekilde ölçmek için kullanılır. Teraziye kimyasal dökmemeye özen gösterilmeli, dökülen kimyasal hemen temizlenmelidir.
  • Termometre: Sıcaklık ölçümü için kullanılır. Cam termometreler, ölçüm yapılacak madde içerisine tamamen bırakılarak kullanılmalıdır.
• Diğer Malzemeler:
  • Spatül: Katı kimyasalları almak ve aktarmak için kullanılır.
  • Metalik Yapılı Malzemeler: Nemli ortamda bırakılmamalıdır, aksi takdirde paslanma veya korozyon oluşabilir.

3. Kimyasal Madde Güvenlik Sembolleri (Piktogramlar)

Kimyasal maddelerin ambalajları üzerinde bulunan bu semboller, maddenin taşıdığı tehlikeleri ve alınması gereken önlemleri evrensel bir dille belirtir. Her öğrencinin bu sembolleri tanıması ve anlamlarını bilmesi zorunludur.

• Yanıcı/Alevlenir Madde (Alev sembolü): Kolayca alev alabilen, yanıcı gaz, sıvı veya katı maddeler için kullanılır.
  • Önlem: Açık alevden, ısı kaynaklarından ve kıvılcımlardan uzak tutulmalıdır. Hava ile teması olabildiğince kesilmelidir.
• Korozif/Aşındırıcı Madde (El ve yüzeyde aşınma sembolü): Cilt, gözler ve solunum yolları gibi canlı dokulara temas ettiğinde ciddi hasara yol açabilen, ayrıca metalleri aşındırabilen maddelerdir (örn: kuvvetli asitler ve bazlar).
  • Önlem: Cilt ve gözle temastan kaçınılmalı, uygun koruyucu ekipman (eldiven, gözlük) kullanılmalıdır. Buharları solunmamalıdır. Sızıntı durumunda metal aksamları aşındırabilir.
• Zehirli/Toksik Madde (Kuru kafa ve kemikler sembolü): Vücuda solunum, yutma veya cilt teması yoluyla nüfuz ettiğinde ciddi sağlık sorunlarına, hatta ölüme neden olabilen maddelerdir.
  • Önlem: Çok dikkatli kullanılmalı, buharları solunmamalı, cilt ve gözle temastan kesinlikle kaçınılmalıdır. İyi havalandırılan ortamlarda çalışılmalıdır.
• Tahriş Edici/Zararlı Madde (Ünlem işareti sembolü): Ciltte, gözlerde veya solunum yollarında tahrişe neden olabilen, alerjik reaksiyonlara yol açabilen veya uyuşturucu etki gösterebilen maddelerdir. Toksik maddelerden daha az şiddetli etkilere sahiptir.
  • Önlem: Cilt ve gözle temastan kaçınılmalı, uygun koruyucu ekipman kullanılmalıdır. İyi havalandırılan ortamlarda çalışılmalıdır. Cilde temas durumunda ödem oluşumuna neden olabilir.
• Çevreye Zararlı Madde (Ağaç ve balık sembolü): Su kaynaklarına, toprağa veya havaya karıştığında çevreye ve ekosisteme zarar verebilen maddelerdir.
  • Önlem: Atıkları kesinlikle lavaboya veya doğaya dökülmemeli, özel atık toplama yöntemleri kullanılmalıdır.
• Oksitleyici Madde (Alev üzerinde daire sembolü): Diğer maddelerin yanmasına neden olabilen veya yanmayı şiddetlendirebilen maddelerdir. Kendi başlarına yanıcı değildirler.
• Patlayıcı Madde (Patlayan bomba sembolü): Isı, şok veya alevle temas ettiğinde patlayabilen maddelerdir.
• Basınç Altındaki Gazlar (Gaz tüpü sembolü): Yüksek basınç altında sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış veya soğutulmuş gazları içeren kaplar için kullanılır. Isıtıldığında patlama riski taşır.
• Sağlık Tehlikesi (İnsan silüeti üzerinde yıldız sembolü): Kanserojen, mutajen, üreme için toksik, solunum hassasiyetine neden olan veya organlara zarar veren maddeler için kullanılır.

💡 İpuçları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• ⚠️ Asit Seyreltme Kuralı: Daima "Asit suya, yavaşça" kuralını unutmayın. Asla suyu asidin üzerine eklemeyin! Bu, ani ve tehlikeli sıçramalara neden olabilir.
• 💡 Hassas Ölçümler: Beherglas gibi geniş ağızlı kaplar hassas hacim ölçümleri için uygun değildir. Mezür veya balon joje gibi daha hassas aletler kullanılmalıdır.
• ⚠️ Atık Kimyasallar: Hiçbir kimyasal atık lavaboya dökülmemelidir. Her atığın kendine özgü bertaraf yöntemi vardır ve bu yöntemlere kesinlikle uyulmalıdır.
• 💡 Sembolleri Ezberleyin: Güvenlik sembollerinin anlamlarını bilmek, laboratuvarda ve günlük hayatta kimyasal maddelerle güvenli etkileşim için temeldir. Görsel hafızanızı kullanarak sembol