Merhaba 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "9. Sınıf Söz Sanatları Test 7"deki soruları temel alarak hazırlanan, söz sanatları konusundaki bilginizi pekiştirecek kapsamlı bir rehberdir. Amacımız, testte karşınıza çıkan ve benzer sınavlarda sıkça sorulan edebi sanatları derinlemesine anlamanızı sağlamaktır. Bu notları dikkatlice okuyarak, söz sanatlarını kolayca tanıyabilir ve yorumlayabilirsiniz.

Anlam Sanatları (Duygu ve Düşünceyi Güçlendiren Sanatlar)

• Teşbih (Benzetme): İki farklı varlık veya kavram arasında ortak bir özellikten yola çıkarak, zayıf olanı (benzeyen) güçlü olana (benzetilen) benzetme sanatıdır. Benzetme edatı (gibi, kadar) ve benzetme yönü (hangi özellikten benzetildiği) bulunabilir.
  • Teşbihibeliğ (Güzel Benzetme): Benzetme unsurlarından sadece benzeyen ve benzetilenin kullanıldığı, benzetme edatı ve benzetme yönünün bulunmadığı kısa ve etkili benzetmedir.
    Örnek: "Cennet vatan" (Vatan cennete benzetilmiş, sadece benzeyen ve benzetilen var.)
• İstiare (Eğretileme): Bir sözcüğün benzetme amacıyla başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Teşbihin temel unsurlarından sadece birinin kullanılmasıyla yapılır.
  • Açık İstiare: Sadece benzetilenin (güçlü olanın) bulunduğu istiaredir. Benzeyen (zayıf olan) söylenmez.
    Örnek: "Aslanlar kükredi." (Askerler aslanlara benzetilmiş, sadece aslanlar söylenmiş.)
  • Kapalı İstiare: Sadece benzeyenin (zayıf olanın) bulunduğu istiaredir. Benzetilen (güçlü olan) söylenmez, ancak onun bir özelliği veya eylemiyle çağrıştırılır.
    Örnek: "Sokak lambaları öksürüyordu." (Sokak lambaları insana benzetilmiş, ancak insan söylenmemiş, sadece "öksürme" eylemiyle çağrıştırılmış.)

  ⚠️ Dikkat: Teşbih ile istiare arasındaki fark, teşbihte hem benzeyen hem benzetilenin genellikle açıkça bulunması, istiarede ise bunlardan sadece birinin kullanılmasıdır.

• Teşhis (Kişileştirme): İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıklara insana özgü özellikler yükleme sanatıdır.
  Örnek: "Rüzgar hüzünlü hüzünlü esiyordu." (Rüzgara hüzünlenme özelliği verilmiş.)
• İntak (Konuşturma): İnsan dışındaki varlıkları konuşturma sanatıdır. Teşhis sanatının bir ileri aşamasıdır; teşhis olmadan intak yapılamaz.
  Örnek: "Ağaç dile geldi: 'Beni kesmeyin!' dedi."
• Hüsnütalil (Güzel Neden Bulma): Bir olayın gerçek nedenini bırakıp, onu daha güzel, şairane veya hayali bir nedene bağlama sanatıdır.
  Örnek: "Sen gittin gideli, soğuk soğuk esiyor seher yeli." (Yelin soğuk esmesinin gerçek nedeni yerine, sevgilinin gidişine bağlanması.)
• Tevriye (İki Anlamlılık): İki gerçek anlamı olan bir sözcüğün, yakın anlamını değil de uzak anlamını kastederek kullanılması sanatıdır.
  Örnek: "Bu kadar letafet çünkü sende var, beyaz gerdanında bir de ben gerek." (Buradaki "ben" hem kişi zamiri hem de vücuttaki leke anlamlarına gelir, şair uzak anlamı olan lekeyi kastetmiştir.)
• Kinaye (Dokundurma): Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanıp, asıl olarak mecaz anlamı kastetme sanatıdır. Genellikle atasözleri ve deyimlerde sıkça görülür.
  Örnek: "Ateş düştüğü yeri yakar." (Gerçekten ateşin yakması değil, acının sadece yaşayanı etkilemesi kastedilir.)
• Tariz (İğneleme): Bir sözü görünüşte başka, gerçekte ise tam tersi bir anlamda, alaycı veya iğneleyici bir şekilde kullanma sanatıdır. Genellikle eleştiri amacıyla yapılır.
  Örnek: "Ne kadar da çalışkansın, bütün gün uyudun!" (Çalışkanlığın tam tersi kastedilerek alay edilmiştir.)
• Tezat (Karşıtlık): Anlamca birbirine zıt kavram veya durumların bir arada kullanılması sanatıdır.
  Örnek: "Gülmek ve ağlamak, hayatın iki yüzüdür."
• Mübalağa (Abartma): Bir durumu, olayı veya özelliği olduğundan çok fazla veya çok az göstererek anlatma sanatıdır.
  Örnek: "Bir ah çeksem dağı taşı eritir."
• Telmih (Anımsatma): Herkesçe bilinen, tarihe mal olmuş bir olaya, kişiye veya efsaneye gönderme yapma, onu hatırlatma sanatıdır.
  Örnek: "Ferhat gibi dağları delmek..." (Ferhat ile Şirin efsanesine gönderme.)
• Mecazımürsel (Ad Aktarması): Bir sözcüğün yerine, ilgili olduğu başka bir sözcüğü kullanma sanatıdır. Benzetme amacı güdülmez, sadece ilgi ilişkisi vardır (parça-bütün, yazar-eser, yer-insan vb.).
  Örnek: "Ankara bu duruma tepki gösterdi." (Ankara yerine hükümet kastedilmiştir.)
• Tenasüp (Uygunluk): Anlamca birbiriyle ilgili, birbiriyle çağrışım yapan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır.
  Örnek: "Gül, bülbül, bahar, gonca" sözcüklerinin bir arada kullanılması.
• Tecahülüarif (Bilmezden Gelme): Bilinen bir şeyi, bir duygu veya düşünceyi pekiştirmek amacıyla bilmezlikten gelme sanatıdır.
  Örnek: "Şu güzellik mi beni benden alan?" (Güzelliğin kendisini etkilediğini bildiği halde bilmezden gelme.)
• İstifham (Soru Sorma): Cevap beklemeden, duyguyu pekiştirmek, düşündürmek veya şaşırtmak amacıyla soru sorma sanatıdır.
  Örnek: "Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?" (Herkesin feda olacağı bilindiği halde soru sorulması.)
• Leffüneşr (Sıralı Açıklama): Birinci dizede söylenen birkaç kavramın, ikinci dizede bunlarla ilgili başka kavramlarla sıralı veya karışık olarak açıklanması sanatıdır.
  Örnek: "Gözlerin ve saçların; deniz kadar mavi, gece kadar siyah." (Gözler maviye, saçlar siyaha benzetilmiş, sıralı bir açıklama var.)

Ses ve Kelime Oyunları Sanatları

• Cinas (Sesdeşlik): Yazılışları ve okunuşları aynı veya benzer, anlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır. Genellikle mani ve türkülerde sıkça görülür.
  Örnek: "Yaralı kuşa 'yar' dedin, yaralı kuşa 'yar' dedin." (İlk "yar" sevgili, ikinci "yar" yara anlamında.)
• Tekrir (Yineleme): Anlatımı güçlendirmek, vurgu yapmak veya ritim oluşturmak amacıyla bir sözcük veya söz öbeğinin tekrarlanması sanatıdır.
  Örnek: "Gitti, gitti, geri gelmedi."

Şiir Türleri

• Satirik Şiir (Taşlama): Toplumun veya kişilerin aksayan yönlerini, yanlışlarını, kusurlarını eleştiren, alaycı, iğneleyici veya mizahi bir dille yazılan şiirlerdir. Divan edebiyatında "hicviye", halk edebiyatında "taşlama", modern edebiyatta "satirik şiir" adını alır.
  Örnek: Toplumsal bir sorunu veya bir kişinin olumsuz özelliğini eleştiren, düşündürücü ve güldürücü dizeler.

💡 İpucu: Söz sanatlarını öğrenirken sadece tanımlarını ezberlemek yerine, bol bol örnek inceleyerek ve kendi örneklerinizi oluşturmaya çalışarak konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz. Özellikle birbirine yakın sanatları (Teşhis-İntak, Kinaye-Tariz, Teşbih-İstiare) karşılaştırmalı olarak öğrenmek, karışıklıkları önleyecektir.

Bu ders notu ile söz sanatları konusundaki eksiğinizi kapatabilir, testlerde ve sınavlarda daha başarılı olabilirsiniz. Başarılar dilerim!