Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "9. Sınıf Söz Sanatları Test 6" testindeki soruları temel alarak hazırlandı. Amacımız, testte karşınıza çıkan ve sınavlarınızda sıkça sorulan söz sanatlarını detaylı bir şekilde öğrenmenizi sağlamak. Bu notlar sayesinde, söz sanatlarını daha iyi anlayacak, örneklerle pekiştirecek ve sınavlara daha donanımlı hazırlanacaksınız. Hadi başlayalım!

🎓 9. Sınıf Söz Sanatları Test 6 - Ders Notu ve İpuçları

Bu test, Türkçedeki başlıca söz sanatlarını (edebi sanatları) anlamanızı ve metinlerdeki kullanımlarını tespit etmenizi hedeflemektedir. Özellikle şu konulara odaklanılmıştır:

• Tenasüp (Uygunluk)
• Mübalağa (Abartma)
• İstiare (Eğretileme)
• Telmih (Anımsatma)
• Mecazımürsel (Ad Aktarması)
• Teşhis (Kişileştirme)
• İntak (Konuşturma)
• Kinaye (Değinmece)
• Terdit (Şaşırtma)
• Tariz (İğneleme)

Şimdi bu söz sanatlarını tek tek inceleyelim:

1. Tenasüp (Uygunluk)

• Tanım: Anlamca birbiriyle ilgili, birbirini çağrıştıran sözcüklerin bir dize veya beyit içinde bir arada kullanılması sanatıdır. Şiire ahenk ve anlam zenginliği katar.
• Örnek: "Kılıçla, mızrakla, topla, tüfekle / Başımız bir kere eğilmemiştir." (Kılıç, mızrak, top, tüfek kelimeleri savaş araçları olarak birbiriyle ilgilidir.)

💡 İpucu: Tenasüp, kelimeler arasındaki doğal bağlantıyı yakalamakla ilgilidir. Birbiriyle uyumlu kelimeleri gördüğünüzde bu sanatı düşünün.

2. Mübalağa (Abartma)

• Tanım: Bir niteliği, bir durumu veya bir olayı olduğundan çok daha büyük ya da çok daha küçük göstererek anlatma sanatıdır. Amacı etkiyi artırmaktır.
• Örnek: "Çeşmim yaşı ummanlara karıştı." (Gözyaşının okyanuslara karışması imkânsız bir abartmadır.)
• Örnek: "Ahımdan sarsılır kubbe-i felek." (Bir ahın gök kubbeyi sarsması aşırı bir abartmadır.)

⚠️ Dikkat: Mübalağa, gerçeklik sınırlarını zorlayan, hatta aşan ifadeler içerir. Gerçek hayatta olması mümkün olmayan durumları arayın.

3. İstiare (Eğretileme)

• Tanım: Bir sözcüğün benzetme amacıyla başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Benzetmenin dört temel öğesinden (benzeyen, benzetilen, benzetme yönü, benzetme edatı) sadece ikisinin veya birinin kullanılmasıyla yapılır.
• Açık İstiare: Sadece benzetilenin bulunduğu istiaredir. Benzeyen söylenmez.
  Örnek: "Aslanlarımız cephede kükredi." (Askerler aslana benzetilmiş, askerler (benzeyen) söylenmemiş, sadece aslan (benzetilen) kullanılmıştır.)
• Kapalı İstiare: Sadece benzeyenin bulunduğu istiaredir. Benzetilen söylenmez.
  Örnek: "Gül dalında bülbül öter." (Bülbül, âşığa benzetilmiş; âşık (benzetilen) söylenmemiş, sadece bülbül (benzeyen) kullanılmıştır.)
• Örnek: "Ben bülbülüm ayrı düştüm gülümdem." (Bülbül, âşığa; gül, sevgiliye benzetilmiştir. Sadece benzeyenler kullanıldığı için kapalı istiaredir.)
• Örnek: "İnleyen sazım." (Saz, inleyen bir insana benzetilmiştir. Sadece benzeyen (saz) kullanıldığı için kapalı istiaredir.)
• Örnek: "İstanbul'u dinliyorum gözlerim kapalı." (İstanbul, dinlenebilen bir şeye (müzik, hikaye gibi) benzetilmiştir. Sadece benzeyen (İstanbul) kullanılmıştır.)

💡 İpucu: İstiarede bir şey, başka bir şeyin özelliklerini taşır gibi anlatılır ama benzetme edatı veya "gibi" kelimesi kullanılmaz. Hangi öğenin eksik olduğuna dikkat edin.

4. Telmih (Anımsatma)

• Tanım: Şiirde veya düz yazıda, herkesçe bilinen geçmişteki önemli bir olayı, kişiyi, efsaneyi, atasözünü veya inancı hatırlatma sanatıdır.
• Örnek: "Mecnun'dan Ferhat'tan nasibim aldım." (Mecnun ve Ferhat, aşkları ve çektikleri acılarla bilinen efsanevi kişilerdir. Bu dize, onların hikayelerine gönderme yapar.)

💡 İpucu: Telmih genellikle özel isimler veya bilinen olaylarla yapılır. Metinde tarihi, mitolojik veya dini bir gönderme olup olmadığını kontrol edin.

5. Mecazımürsel (Ad Aktarması)

• Tanım: Bir sözcüğün, benzetme amacı gütmeksizin, ilgili olduğu başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Parça-bütün, yazar-eser, yer-insan, iç-dış, neden-sonuç gibi çeşitli ilişkilerle kurulur.
• Örnek: "Çekilir el ayak ortalıktan..." ("El ayak" ifadesi, "insanlar" yerine kullanılmıştır. Parça-bütün ilişkisi vardır.)
• Örnek: "Kan tükürsün adını candan anan dudaklar." ("Dudaklar" ifadesi, o kişiyi anan "insanlar" yerine kullanılmıştır. Parça-bütün ilişkisi vardır.)

⚠️ Dikkat: Mecazımürsel ile istiare karıştırılabilir. İstiarede benzetme amacı varken, mecazımürselde benzetme amacı yoktur, sadece bir ilgi (ilişki) vardır.

6. Teşhis (Kişileştirme)

• Tanım: İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıklara insana ait özellikler verme sanatıdır.
• Örnek: "Yüce dağlar birbirine göz eder / Rüzgâr ile mektuplaşır, naz eder." (Dağların göz etmesi, rüzgarla mektuplaşması ve naz etmesi insanlara özgü davranışlardır.)
• Örnek: "İnleyen sazım." (Sazın inlemesi, insana özgü bir durumdur.)

💡 İpucu: Teşhis, bir varlığın insan gibi düşünmesi, hissetmesi, konuşması veya davranması durumunda ortaya çıkar.

7. İntak (Konuşturma)

• Tanım: İnsan dışındaki varlıkları konuşturma sanatıdır. Teşhis sanatının bir alt dalıdır; intak olan her yerde teşhis de vardır.
• Örnek: "Diyerek hıçkırır kaval." (Kavalın hıçkırarak konuşması, intak sanatına örnektir.)

⚠️ Dikkat: Her intak bir teşhistir, ancak her teşhis intak değildir. Bir varlık kişileştirilebilir ama konuşturulmayabilir.

8. Kinaye (Değinmece)

• Tanım: Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamıyla düşündürecek şekilde kullanma sanatıdır. Asıl kastedilen genellikle mecaz anlamdır.
• Örnek: "Gülüm bir sensin ancak bitmeyen hâlâ şu topraktan." (Burada hem topraktan biten gerçek gül hem de sevgili anlamında "gül" kastedilmiştir. Asıl amaç sevgiliye gönderme yapmaktır.)
• Örnek: "Nerde bir gül bitse etrafı diken." (Hem gerçek gülün dikenleri hem de güzelliklerin, iyiliklerin yanında zorlukların ve kötülüklerin de bulunması anlamı kastedilmiştir.)

💡 İpucu: Kinayede sözün hem gerçek anlamı akla gelir hem de mecaz anlamı kastedilir. Genellikle bir öğüt, bir eleştiri veya bir durum tespiti için kullanılır.

9. Terdi̇t (Şaşırtma)

• Tanım: Sözü beklenmedik bir sonuca bağlayarak okuyucuyu veya dinleyiciyi şaşırtma sanatıdır.
• Örnek: Yaşlı bir yolcuya genç bir adamın "Amca, bir şey mi arıyorsun?" diye sorması üzerine yaşlı adamın "Gençliğimi..." diye cevap vermesi. (Beklenmedik ve şaşırtıcı bir cevaptır.)

💡 İpucu: Terdi̇t, genellikle bir diyalogda veya bir hikayenin sonunda, okuyucunun tahmin ettiğinden farklı bir sonuçla karşılaşmasıyla belirginleşir.

10. Tariz (İğneleme)

• Tanım: Bir kişiye veya duruma dokundurarak, alay ederek, tersini kastederek laf söyleme sanatıdır. Genellikle olumsuz bir durumu olumlu gibi göstererek yapılır.
• Örnek: "Ne de çok çalışmışsın, nazar değmesin!..." (Aslında kişinin çalışmadığı, tembel olduğu kastedilir.)
• Örnek: "Temizliği sevdiğin, camların kirinden belli oluyor!..." (Aslında kişinin temiz olmadığı, camlarının kirli olduğu kastedilir.)

⚠️ Dikkat: Tarizde söylenenin tam tersi kastedilir. Genellikle alaycı veya eleştirel bir ton taşır.

Diğer Söz Sanatları (Seçeneklerde Geçenler)

• Tezat (Karşıtlık): Anlamca birbirine zıt kavramların veya durumların bir arada kullanılmasıdır. (Örnek: Ağlamak-Gülmek, Gece-Gündüz)
• Tevriye: İki gerçek anlamı olan bir sözcüğün, yakın anlamı yerine uzak anlamının kastedilerek kullanılmasıdır.
• Tekrir (Yineleme): Bir sözcüğün veya söz öbeğinin anlamı güçlendirmek amacıyla tekrar edilmesi sanatıdır.
• Hüsnütalil (Güzel Neden Bulma): Bir olayın gerçek nedenini bırakıp, olayı daha güzel, daha şiirsel bir nedene bağlama sanatıdır.
• Cinas: Yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır. (Sesleş kelimelerle yapılır.)
• Rücu: Söylenen bir sözden dönüp, daha güçlüsünü veya daha doğrusunu söyleme sanatıdır.

Bu ders notları, söz sanatları konusundaki temel bilgileri pekiştirmenize yardımcı olacaktır. Unutmayın, bol bol örnek incelemek ve pratik yapmak bu konuyu kavramanın en iyi yoludur. Başarılar dilerim!