🎓 9. Sınıf Söz Sanatları Test 5 - Ders Notu ve İpuçları

Sevgili 9. sınıf öğrencileri,

Bu ders notu, "Söz Sanatları" konusundaki bilginizi pekiştirmek ve sınavlarda başarıya ulaşmanızı sağlamak amacıyla hazırlandı. Şiirlerin ve metinlerin anlam derinliğini, estetik gücünü artıran bu sanatları iyi kavramak, hem Türkçe dersindeki başarınız hem de edebi metinleri anlama yeteneğiniz için çok önemlidir. Bu testte karşınıza çıkan başlıca söz sanatlarını ve dikkat etmeniz gereken noktaları aşağıda bulabilirsiniz.

Söz Sanatları Konu Anlatımı

Tevriye (İki Anlamlılık)

Bir sözcüğün hem uzak hem de yakın iki gerçek anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır. Genellikle yakın anlam söylenir, uzak anlam kastedilir ve bu durum bir espri veya anlam inceliği yaratır.

• Örnek: "Bu kadar letafet çünkü sende var, beyaz gerdanında bir de ben gerek." (Buradaki "ben" hem şahıs zamiri hem de vücuttaki leke anlamındadır.)

Kişileştirme (Teşhis) ve Konuşturma (İntak)

Kişileştirme (Teşhis): İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıklara insana özgü özellikler yükleme sanatıdır.

• Örnek: "Rüzgar fısıldadı sırları ağaçlara." (Rüzgarın fısıldaması)

Konuşturma (İntak): Kişileştirilen varlıkların konuşturulması sanatıdır. İntak sanatı olan her yerde kişileştirme de vardır, ancak her kişileştirmede intak yoktur.

• Örnek: "Deniz dedi ki: 'Dalgalarım coşar, coşar...' " (Denizin konuşması)

İstiare (Eğretileme)

Bir sözcüğün benzetme amacı güdülerek başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Teşbihin temel ögelerinden (benzeyen, kendisine benzetilen) sadece birinin kullanılmasıyla yapılır.

• Açık İstiare: Sadece kendisine benzetilenin bulunduğu istiaredir. Benzeyen gizlenir.
• Örnek: "Gökyüzünde pamuklar süzülüyordu." (Pamuklar: bulutlara benzetilen)
• Kapalı İstiare: Sadece benzeyenin bulunduğu istiaredir. Kendisine benzetilen gizlenir.
• Örnek: "Aslanım saldırdı düşmana." (Aslanım: askere benzetilen)

Teşbih (Benzetme)

İki farklı varlık veya kavram arasında ortak bir özellikten yola çıkarak yapılan karşılaştırmadır. Dört temel ögesi vardır: benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü, benzetme edatı.

• Örnek: "Cennet gibi vatanımız var." (Vatan benzeyen, cennet kendisine benzetilen, gibi benzetme edatı)

Mübalağa (Abartma)

Bir özelliğin, durumun veya olayın olduğundan çok daha büyük veya çok daha küçük gösterilmesidir.

• Örnek: "Bir ah çeksem dağı taşı eritir." (Ahın dağı taşı eritmesi)

Tecehül-i Arif (Bilmezden Gelme)

Şairin veya yazarın, herkesçe bilinen bir gerçeği, anlamı güçlendirmek veya bir incelik katmak amacıyla bilmezden gelmesidir.

• Örnek: "Gözlerim mi yaşlı yoksa bulutlar mı ağlıyor?" (Bulutların ağlamadığını bilmesine rağmen soruyor)

Tekrir (Yineleme)

Anlatımı güçlendirmek, dikkati çekmek veya bir duygu yoğunluğu yaratmak amacıyla bir sözcüğün veya söz öbeğinin art arda tekrarlanmasıdır.

• Örnek: "Kapılar kapandı, kapılar kapandı, bir daha açılmamak üzere."

İrsalimesel (Atasözü Kullanma)

Anlatımı güçlendirmek, düşünceyi desteklemek veya sözü daha etkili kılmak amacıyla metin içinde atasözü veya özdeyiş kullanma sanatıdır.

• Örnek: "Bana bülbül derler, güle âşıkım / Her kuşun eti yenmez, bilirim."

İstifham (Soru Sorma)

Cevap bekleme amacı gütmeden, anlatımı daha etkili kılmak veya duyguyu pekiştirmek için soru sorma sanatıdır.

• Örnek: "Bunca güzellikler varken neden mutsuzsun?" (Cevap beklenmiyor, duygu yoğunluğu var)

Tariz (İğneleme)

Söylenen sözün tam tersini kastederek, alaycı veya eleştirel bir anlam yükleme sanatıdır. Genellikle ima yoluyla yapılır.

• Örnek: "Ne kadar da zekisin, bu basit soruyu bile çözemedin!" (Aslında zeki olmadığını ima ediyor)

Tezat (Karşıtlık)

Anlamı güçlendirmek için birbirine zıt kavramları veya durumları bir arada kullanma sanatıdır.

• Örnek: "Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz." (Ağlamak ve gülmek zıt kavramlar)

Tenasüp (Uygunluk)

Anlamca birbiriyle ilgili, birbiriyle çağrışım yapan sözcükleri bir arada kullanma sanatıdır. Bu sözcükler genellikle aynı konuyu veya temayı çağrıştırır.

• Örnek: "Bülbül, gül, bahar, gonca, aşk" gibi kelimelerin bir arada kullanılması.

Aliterasyon

Şiirde veya düz yazıda aynı sessiz harflerin (ünsüzlerin) art arda tekrarlanmasıyla oluşan ses uyumudur. Anlatıma ahenk ve müzikalite katar.

• Örnek: "Kara tren gecikir belki hiç gelmez." (k sesinin tekrarı)

Kinaye

Bir sözcüğü veya ifadeyi hem gerçek hem de mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanma sanatıdır. Genellikle mecaz anlam kastedilir ve sözün gerçek anlamı da akla gelebilir.

• Örnek: "Çok çalışkan bir öğrenci, bütün dersleri zayıf." (Çalışkanlığın tersini kastediyor)

Telmih (Hatırlatma)

Herkesçe bilinen tarihi, dini, mitolojik bir olaya, kişiye veya duruma gönderme yaparak hatırlatma sanatıdır.

• Örnek: "Kerem misali yandım, kül oldum." (Kerem ile Aslı hikayesine gönderme)

Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama)

Bir olayın gerçek nedenini bir yana bırakarak, onu daha güzel, daha hoş bir nedene bağlama sanatıdır.

• Örnek: "Senin güzelliğinden denizler dalgalanır." (Denizlerin dalgalanmasının gerçek nedeni rüzgardır, ama şair güzelliğe bağlamış.)

Cinas

Yazılışları ve okunuşları aynı veya benzer, anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır. Genellikle mısra sonlarında kafiye olarak kullanılır.

• Örnek: "Kalemim kâğıdı yazar, / Yazar da derdini azar." (İlk "yazar" fiil, ikinci "yazar" isim)

⚠️ Dikkat Edilmesi Gerekenler ve İpuçları:

• Anlam Derinliğine Odaklanın: Söz sanatları, metinlere sadece güzellik katmakla kalmaz, aynı zamanda anlamı derinleştirir ve okuyucuyu düşündürür. Bir dizeyi okurken, şairin ne anlatmak istediğini, hangi duyguyu uyandırmak istediğini anlamaya çalışın.
• Tanımları İyi Bilin: Her söz sanatının kendine özgü bir tanımı ve işlevi vardır. Özellikle Tevriye ile Kinaye, Teşbih ile İstiare gibi birbirine yakın sanatların farklarını net bir şekilde öğrenin.
• Örneklerle Pekiştirin: Her sanat için kendi örneklerinizi oluşturmaya çalışın. Ne kadar çok örnek incelerseniz, konuyu o kadar iyi kavrarsınız.
• "Yoktur" ve "En Belirgin" İfadelerine Dikkat: Sorularda "hangisi yoktur" veya "en belirgin söz sanatı hangisidir" gibi ifadelere özellikle dikkat edin. Bu tür sorular, metindeki tüm sanatları tespit etmenizi veya aralarından en baskın olanı seçmenizi gerektirir.
• Sanatsal Anlatım Olmayan Cümleleri Ayırt Edin: Bazı şıklar veya metinler dümdüz, sanatsız bir anlatım içerebilir. Bunları diğerlerinden ayırmak, doğru cevaba ulaşmanızda size yardımcı olacaktır.
• Şiir Diline Alışın: Şiirlerde kullanılan dil, günlük konuşma dilinden farklıdır. Mecazlı anlatımlara, sembollere ve farklı söz dizimlerine açık olun.

Bu notları düzenli olarak tekrar ederek ve bol bol örnek metin inceleyerek söz sanatları konusundaki yetkinliğinizi artırabilirsiniz. Başarılar dilerim!