🎓 7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Test 7 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri! Bu ders notu, "Fiiller (Eylemler)" konulu testlerde karşınıza çıkabilecek tüm önemli noktaları kapsamak üzere hazırlandı. Fiillerin ne olduğunu, farklı kiplerini, zamanlarını, kişi eklerini, anlam kaymalarını ve birleşik zamanlı kullanımlarını bu not sayesinde kolayca tekrar edebilir, sınavlara daha iyi hazırlanabilirsin. Haydi başlayalım!

1. Çekimli Fiil Nedir?

• Bir işi, oluşu veya durumu bildiren kelimelere fiil (eylem) denir.
• Fiiller, bir kip (zaman veya dilek) ve bir kişi (şahıs) eki alarak çekimlenir. Kip ve kişi eki almış fiillere çekimli fiil denir.
• Örnek: oku-yor-um (oku: fiil kökü, -yor: şimdiki zaman kipi, -um: 1. tekil kişi eki)

⚠️ Dikkat: Bir kelimenin çekimli fiil olabilmesi için mutlaka bir kip ve kişi eki alması gerekir. Fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) ekleri alan kelimeler çekimli fiil değildir!

2. Fiil Kipleri

Fiillerin bildirdiği işin, oluşun veya durumun ne zaman gerçekleştiğini ya da bir dilek, istek, emir, şart gibi anlamlar taşıdığını gösteren eklere kip eki denir. Fiil kipleri iki ana gruba ayrılır:

A. Haber Kipleri (Zaman Kipleri)

Haber kipleri, fiilin gerçekleştiği zamanı bildirir. Beş tanedir:

• Şimdiki Zaman (-yor, -mekte / -makta)
  • Eylemin konuşma anıyla aynı anda gerçekleştiğini bildirir.
  • Örnek: Geliyorum, Ders çalışmaktayım.

  💡 İpucu: "-mekte / -makta" eki de "-yor" eki gibi şimdiki zaman anlamı taşır ve genellikle daha resmi bir dilde kullanılır.

• Gelecek Zaman (-ecek, -acak)
  • Eylemin konuşma anından sonra gerçekleşeceğini bildirir.
  • Örnek: Yarın sinemaya gideceksin.
• Geniş Zaman (-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
  • Eylemin her zaman, sürekli olarak yapıldığını veya bir alışkanlığı bildirir. Olumsuzu "-mez, -maz" ekleriyle yapılır.
  • Örnek: Her sabah erken kalkarım. O, yalan söylemez.
• Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü / -tı, -ti, -tu, -tü)
  • Eylemin konuşan kişi tarafından bizzat görülerek veya yaşanarak geçmişte gerçekleştiğini bildirir.
  • Örnek: Dün seni okulda gördüm.
• Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş)
  • Eylemin konuşan kişi tarafından sonradan öğrenildiğini, başkasından duyulduğunu veya fark edildiğini bildirir.
  • Örnek: Annem, babamın gençliğinde çok çalışkan bir öğrenci olmuş. (Başkasından duyma)

  💡 İpucu: "-mış, -miş" eki bazen eylemin sonradan fark edildiğini de belirtir. Örneğin: "Sabah uyuyakalmışım." (Kendiliğinden fark etme)

B. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleştiği zamanı bildirmez; eyleme bir dilek, istek, şart, gereklilik veya emir anlamı katar. Dört tanedir:

• Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
  • Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu veya bir zorunluluğu bildirir.
  • Örnek: Derslerine düzenli çalışmalısın.
• İstek Kipi (-e, -a)
  • Eylemin yapılmasını bir istek veya dilek şeklinde bildirir. Genellikle 1. tekil ve 1. çoğul kişilerde kullanılır.
  • Örnek: Hemen buraya geleyim. Yarın pikniğe gidelim.
• Şart Kipi (-se, -sa)
  • Eylemin gerçekleşmesinin bir şarta bağlı olduğunu bildirir. Genellikle yan cümlecik kurar.
  • Örnek: Erken kalksam, otobüsü kaçırmam.
• Emir Kipi (Eki yoktur)
  • Eylemin yapılmasını bir emir veya buyruk şeklinde bildirir. Özel bir kip eki yoktur, doğrudan kişi ekleriyle çekimlenir. 1. tekil ve 1. çoğul kişilerin emir kipi çekimi yoktur.
  • Örnek: Hemen buraya gel! (2. tekil) Kitapları yerine koyun. (2. çoğul)

⚠️ Dikkat: Dilek kipleri (gereklilik, istek, şart, emir) zaman anlamı taşımazlar. Bu, testlerde sıkça sorulan kritik bir bilgidir!

3. Fiillerde Kişi (Şahıs) Ekleri

Eylemi kimin yaptığını bildiren eklere kişi (şahıs) ekleri denir. Her kipin kendine özgü kişi ekleri vardır. Altı farklı kişi vardır:

• 1. Tekil Kişi: Ben (Örnek: geldim, geliyorum)
• 2. Tekil Kişi: Sen (Örnek: geldin, geliyorsun)
• 3. Tekil Kişi: O (Örnek: geldi, geliyor)
• 1. Çoğul Kişi: Biz (Örnek: geldik, geliyoruz)
• 2. Çoğul Kişi: Siz (Örnek: geldiniz, geliyorsunuz)
• 3. Çoğul Kişi: Onlar (Örnek: geldiler, geliyorlar)

4. Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması

Bir fiilin çekimlendiği kipin anlamı dışında, başka bir kipin anlamını karşılayacak şekilde kullanılmasına anlam (zaman) kayması denir.

• Örnek 1: "Nasrettin Hoca bir gün pazara gider." (Geniş zaman kipiyle çekimlenmiş ama geçmişte yaşanmış bir olayı anlattığı için "gitmiş" veya "gitti" anlamındadır. Geniş zaman yerine duyulan/bilinen geçmiş zaman kullanılmıştır.)
• Örnek 2: "Yarın size geliyorum." (Şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş ama gelecek zaman anlamı taşır. "geleceğim" anlamındadır.)
• Örnek 3: "Bu ödevi hemen yapacaksın." (Gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş ama emir anlamı taşır. "yap!" anlamındadır.)

💡 İpucu: Anlam kaymasını bulmak için fiilin kip ekine bak ve cümlenin genel anlamına göre o fiilin aslında hangi zamanı veya dileği ifade etmesi gerektiğini düşün. Eğer kip eki ile cümlenin anlamı uyuşmuyorsa, anlam kayması vardır.

5. Birleşik Zamanlı Fiiller (Ek Fiil)

Bir fiilin hem bir kip eki alıp hem de üzerine ek fiil (-idi, -imiş, -ise) alarak çekimlenmesine birleşik zamanlı fiil denir. Basit zamanlı fiiller (tek kip eki alanlar) üzerine ek fiil gelerek oluşur. Üç çeşidi vardır:

• A. Hikaye Birleşik Zamanı (Ek Fiilin -di'li Geçmiş Zamanı)
  • Basit zamanlı bir fiilin üzerine ek fiilin "-idi" şeklinin gelmesiyle oluşur.
  • Yapısı: Fiil + Kip Eki + -idi + Kişi Eki
  • Örnek: Geliyordu (Şimdiki zamanın hikayesi), Gelmişti (Duyulan geçmiş zamanın hikayesi), Gelecekti (Gelecek zamanın hikayesi), Gelirdi (Geniş zamanın hikayesi), Gelmeliydi (Gereklilik kipinin hikayesi)
• B. Rivayet Birleşik Zamanı (Ek Fiilin -miş'li Geçmiş Zamanı)
  • Basit zamanlı bir fiilin üzerine ek fiilin "-imiş" şeklinin gelmesiyle oluşur.
  • Yapısı: Fiil + Kip Eki + -imiş + Kişi Eki
  • Örnek: Geliyormuş (Şimdiki zamanın rivayeti), Gelecekmiş (Gelecek zamanın rivayeti), Gelirmiş (Geniş zamanın rivayeti), Gelmeliymiş (Gereklilik kipinin rivayeti)
• C. Şart Birleşik Zamanı (Ek Fiilin -ise'li Şartı)
  • Basit zamanlı bir fiilin üzerine ek fiilin "-ise" şeklinin gelmesiyle oluşur.
  • Yapısı: Fiil + Kip Eki + -ise + Kişi Eki
  • Örnek: Geliyorsa (Şimdiki zamanın şartı), Gelmişse (Duyulan geçmiş zamanın şartı)

⚠️ Dikkat: Birleşik zamanlı fiillerin adlandırılması önemlidir. Önce fiilin aldığı ilk kipin adı, sonra ek fiilin türü (hikaye, rivayet, şart) söylenir. Örneğin "geliyormuş" => "şimdiki zamanın rivayeti".

Bu ders notu, fiiller konusundaki temel bilgileri ve testlerde sıkça karşılaşılan zorlukları kapsamaktadır. Unutma, bol bol soru çözmek ve örnek cümleler incelemek konuyu pekiştirmenin en iyi yoludur. Başarılar dilerim!