🎓 7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Test 5 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri! Bu ders notu, "7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Test 5" testinde karşına çıkan konuları pekiştirmen ve fiiller konusundaki bilgilerini tazeleyerek sınavlarda daha başarılı olman için hazırlandı. Testteki soruları analiz ederek, fiillerle ilgili bilmen gereken tüm temel konuları ve önemli detayları bu notta bulacaksın. Haydi başlayalım!

1. Fiil (Eylem) Nedir ve Nasıl Ayırt Edilir?

• Fiil: Bir iş, oluş, hareket veya durumu anlatan sözcüklerdir. Türkçede mastar eki olan "-mak / -mek" ekini alabilen sözcükler fiildir.
• Çekimli Fiil: Fiil kök veya gövdesine kip ve şahıs eki almış fiillere denir. Bir cümlede yüklem olan fiiller genellikle çekimli fiillerdir.
• İsimden Fiili Ayırt Etme: Bir sözcüğün fiil olup olmadığını anlamak için sonuna "-mak / -mek" mastar ekini getirmeyi dene. Eğer anlamlı oluyorsa fiil, olmuyorsa isimdir.
  • Örnek: "gel-" (gelmek), "oku-" (okumak) -> Fiil
  • Örnek: "masa" (masamak?), "kitap" (kitapmak?) -> İsim
• ⚠️ Dikkat: Ek fiil alarak yüklem olmuş isimler (örn: "öğrencidir", "güzeldi") çekimli fiil değildir. Bunlar isim soylu sözcüklerdir. Çekimli fiil, doğrudan bir fiil kök veya gövdesine kip ve şahıs eki almalıdır.

2. Fiil Kipleri: Haber Kipleri ve Dilek Kipleri

Fiiller, zaman ve dilek anlamı taşıyan ekler alarak çekimlenir. Bu eklere kip ekleri denir. Kipler iki ana gruba ayrılır:

A. Haber (Bildirme) Kipleri

Eylemin ne zaman yapıldığını (zamanını) bildiren kiplerdir.

• Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü / -tı, -ti, -tu, -tü): Eylemin geçmişte yapıldığını ve konuşanın bu eyleme tanık olduğunu belirtir.
  • Örnek: "Geldim", "Okudun"
• Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Eylemin geçmişte yapıldığını ancak konuşanın bu eylemi başkasından duyduğunu veya sonradan fark ettiğini belirtir.
  • Örnek: "Gelmişim", "Okumuşsun"
• Şimdiki Zaman (-yor / -makta, -mekte): Eylemin şu an, konuşma anında yapıldığını belirtir.
  • Örnek: "Geliyorum", "Okumaktasın"
• Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Eylemin konuşma anından sonraki bir zamanda yapılacağını belirtir.
  • Örnek: "Geleceksin", "Okuyacak"
• Geniş Zaman (-r / -ar, -er / -ır, -ir, -ur, -ür): Eylemin her zaman yapıldığını, alışkanlıkları, genellemeleri veya sürekli durumları belirtir. Olumsuzu "-maz, -mez"dir.
  • Örnek: "Gelirim", "Okursun", "Gelmez"

B. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Eyleme dilek, istek, şart, gereklilik veya emir anlamı katan kiplerdir. Zaman anlamı taşımazlar.

• Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu belirtir.
  • Örnek: "Gitmeliyim", "Okumalısın"
• Şart Kipi (-sa, -se): Eylemin gerçekleşmesinin bir şarta bağlı olduğunu belirtir. Genellikle yan cümleciklerde kullanılır.
  • Örnek: "Gelsen", "Okusak"
• İstek Kipi (-a, -e): Eylemin yapılmasını bir istek veya dilek olarak belirtir.
  • Örnek: "Gideyim", "Okuyalım"
• Emir Kipi (Eki yoktur): Eylemin yapılmasını bir buyruk veya komut şeklinde belirtir. Şahıs ekleriyle çekimlenir, 1. tekil ve 1. çoğul şahıs çekimi yoktur.
  • Örnek: "Gel!", "Okuyun!"

💡 İpucu: Haber kipleri zaman bildirirken, dilek kipleri bir tasarı, istek veya gereklilik bildirir. Bu ayrımı iyi yapmalısın!

3. Şahıs (Kişi) Ekleri

Eylemi kimin yaptığını gösteren eklere şahıs ekleri denir. Türkçede altı şahıs vardır:

• Tekil Şahıslar:
  • 1. Tekil Şahıs (Ben): -m, -ım, -im, -um, -üm
  • 2. Tekil Şahıs (Sen): -n, -sın, -sin, -sun, -sün
  • 3. Tekil Şahıs (O): Ek almaz (genellikle)
• Çoğul Şahıslar:
  • 1. Çoğul Şahıs (Biz): -k, -ız, -iz, -uz, -üz
  • 2. Çoğul Şahıs (Siz): -nız, -niz, -nuz, -nüz
  • 3. Çoğul Şahıs (Onlar): -lar, -ler

💡 İpucu: Fiilin sonundaki şahıs ekine bakarak eylemi kimin yaptığını kolayca bulabilirsin.

4. Fiillerde Olumsuzluk ve Soru Biçimi

• Olumsuzluk: Fiil kök veya gövdesine "-ma, -me" eki getirilerek yapılır. Şimdiki zaman (-yor) ekinden önce "-mı, -mi, -mu, -mü" şeklini alabilir (gel-mi-yor).
• Soru Biçimi: Fiil kip ve şahıs eklerini aldıktan sonra "mı, mi, mu, mü" soru edatı ayrı yazılır. Soru edatından sonra şahıs eki gelmez, ancak soru edatına bitişik yazılır.
  • Örnek: "Geliyor musun?" (doğru)
  • Örnek: "Geliyor musunuz?" (yanlış, şahıs eki soru edatından sonra gelmeliydi)
• Olumsuz-Soru Biçimi: Fiil + olumsuzluk eki + kip eki + soru edatı + şahıs eki şeklinde oluşur.
  • Örnek: "Gelmeyecek miyiz?"

5. Fiillerin Anlam Özellikleri (Kılış, Durum, Oluş)

Fiiller, anlattıkları eylemin niteliğine göre üçe ayrılır:

• Kılış (İş) Fiilleri: Bir nesneye (varlığa) etki eden, öznenin iradesiyle gerçekleşen fiillerdir. "Neyi?" veya "Kimi?" sorularına cevap verirler.
  • Örnek: "oku-" (kitabı okumak), "sev-" (onu sevmek)
• Durum Fiilleri: Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan, nesne alamayan fiillerdir. "Neyi?" veya "Kimi?" sorularına cevap vermezler.
  • Örnek: "otur-" (oturmak), "gül-" (gülmek), "ağla-" (ağlamak)
• Oluş Fiilleri: Öznenin iradesi dışında, zamanla kendiliğinden meydana gelen değişimleri anlatan fiillerdir.
  • Örnek: "büyü-" (büyümek), "sarar-" (sararmak), "paslan-" (paslanmak)

💡 İpucu: Bir fiilin önüne "onu" kelimesini getirerek kılış fiili olup olmadığını anlayabilirsin. Eğer "onu" ile anlamlı oluyorsa kılış fiilidir.

6. Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması

Bir kip ekinin kendi anlamı dışında başka bir kipin anlamını karşılayacak şekilde kullanılmasına anlam kayması denir.

• Örnek: "Yarın sinemaya gidiyoruz." (Şimdiki zaman eki "-yor", gelecek zaman anlamında kullanılmış.)
• Örnek: "Nasrettin Hoca bir gün pazara gitmiş." (Duyulan geçmiş zaman eki "-mış", görülen geçmiş zaman anlamında kullanılmış, çünkü anlatılan olay kesin.)
• Örnek: "Her sabah erken kalkıyorum." (Şimdiki zaman eki "-yor", geniş zaman anlamında kullanılmış, çünkü bir alışkanlık anlatılıyor.)

⚠️ Dikkat: Anlam kayması bir anlatım bozukluğu değildir, dilin zenginliğidir. Ancak sorularda bu durumu fark edebilmek önemlidir.

7. Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller

• Basit Zamanlı Fiil: Fiil kök veya gövdesine sadece bir tane kip eki almış fiillerdir.
  • Örnek: "geldi" (görülen geçmiş zaman), "okuyor" (şimdiki zaman), "gitmeli" (gereklilik kipi)
• Birleşik Zamanlı Fiil: Fiil kök veya gövdesine iki tane kip eki almış fiillerdir. İlk kip eki haber veya dilek kipi olabilir, ikinci kip eki ise her zaman ek fiilin çekimlenmiş halidir (-idi, -imiş, -ise).
  • Hikaye Birleşik Zaman (Fiil + Kip + -idi): "geliyordu" (şimdiki zamanın hikayesi), "gitmişti" (duyulan geçmiş zamanın hikayesi)
  • Rivayet Birleşik Zaman (Fiil + Kip + -imiş): "geliyormuş" (şimdiki zamanın rivayeti), "gitermiş" (geniş zamanın rivayeti)
  • Şart Birleşik Zaman (Fiil + Kip + -ise): "geliyorsa" (şimdiki zamanın şartı), "gitseyse" (şart kipinin şartı - nadir)

⚠️ Dikkat: Şart kipi (-sa, -se) tek başına kullanıldığında (örn: "gelsen") basit zamanlıdır. Birleşik zamanlı olması için ondan önce bir kip eki daha alması gerekir (örn: "geliyorsa").

Umarım bu ders notu, fiiller konusundaki bilgilerini pekiştirmen için sana çok yardımcı olur. Başarılar dilerim!