🎓 7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Test 2 - Ders Notu ve İpuçları
Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri! 👋 Bu ders notu, fiiller (eylemler) konusundaki bilginizi pekiştirmek ve karşılaşabileceğiniz test sorularına daha hazırlıklı olmanızı sağlamak için hazırlandı. Bu notta, fiillerin temel özelliklerinden, anlamlarına göre çeşitlerine, kiplerine ve zaman kayması gibi önemli konulara değineceğiz. Haydi başlayalım! 🚀
1. Fiil (Eylem) Nedir? Çekimli Fiil 🤔
- Bir işi, oluşu veya durumu zaman ve kişiye bağlı olarak bildiren sözcüklere fiil (eylem) denir.
- Fiil kök veya gövdelerine kip ve kişi ekleri getirilerek oluşturulan fiillere çekimli fiil denir.
- Olumsuzluk Eki: Fiillere "-ma, -me" ekleri getirilerek olumsuzluk anlamı katılır. (Örnek: gel-me-di, oku-ma-yacak)
- Soru Eki: Fiillerde soru anlamı "mı, mi, mu, mü" soru edatıyla sağlanır ve ayrı yazılır. (Örnek: gel-di mi?, oku-yor mu?)
⚠️ Dikkat: Her yüklem fiil olmayabilir! İsim soylu sözcükler de ek fiil alarak yüklem olabilir. Çekimli fiil olmayan bir sözcük, zaman ve kişi anlamı taşımaz.
2. Fiillerin Anlam Özellikleri: İş, Durum ve Oluş Fiilleri 🎯🚶♀️🌱
Fiiller, bildirdikleri anlama göre üçe ayrılır:
a) İş (Kılış) Fiilleri 🎯
- Öznenin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği, bir nesneyi etkileyen fiillerdir.
- Bu fiiller "neyi?", "kimi?" sorularına cevap verir, yani nesne alabilirler.
- 💡 İpucu: Fiilin başına "onu" kelimesini getirebiliyorsak, o fiil genellikle iş (kılış) fiilidir.
- Örnekler: sevmek (onu sevmek), okumak (onu okumak), yazmak (onu yazmak), bulmak (onu bulmak), satmak (onu satmak).
b) Durum Fiilleri 🚶♀️
- Öznenin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği, bir durumu bildiren fiillerdir.
- İş fiillerinden farklı olarak, nesne almazlar. "Neyi?", "Kimi?" sorularına cevap vermezler.
- 💡 İpucu: Fiilin başına "onu" kelimesini getiremiyorsak ve öznenin iradesiyle gerçekleşiyorsa durum fiilidir.
- Örnekler: uyumak (onu uyumak olmaz), gülmek (onu gülmek olmaz), oturmak, kalkmak, koşmak, durmak, çıkmak, gitmek.
c) Oluş Fiilleri 🌱
- Öznenin iradesi dışında, zamanla kendiliğinden gerçekleşen, bir halden başka bir hale geçişi bildiren fiillerdir.
- Genellikle bir değişim veya gelişim sürecini ifade ederler.
- 💡 İpucu: "Zamanla...", "Kendiliğinden..." gibi ifadelerle birlikte düşünülebilir.
- Örnekler: yaşlanmak, uzamak, ağarmak, yeşermek, paslanmak, küflenmek, çürümek, acıkmak, sararmak, büyümek, zayıflamak.
3. Fiil Kipleri: Haber ve Dilek Kipleri 🗓️✨
Fiillerin zaman ve anlam özelliklerini belirten eklere kip ekleri denir. Kipler iki ana gruba ayrılır:
a) Haber (Bildirme) Kipleri 🗓️
- Fiilin ne zaman yapıldığını veya yapılacağını bildiren, zaman anlamı taşıyan kiplerdir.
- Görülen Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü): Eylemin yapıldığına şahit olunduğunu bildirir. (Örnek: geldi, okudu)
- Duyulan Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Eylemin başkasından öğrenildiğini veya sonradan fark edildiğini bildirir. (Örnek: gelmiş, okumuş)
- Şimdiki Zaman (-yor, -mekte, -mada): Eylemin şu anda yapıldığını bildirir. (Örnek: geliyor, okumakta)
- Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Eylemin gelecekte yapılacağını bildirir. (Örnek: gelecek, okuyacak)
- Geniş Zaman (-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür): Eylemin her zaman yapıldığını, alışkanlıkları veya genel geçer durumları bildirir. (Örnek: gelir, okur)
b) Dilek (Tasarlama) Kipleri ✨
- Eylemin yapılış şeklini, bir dileği, şartı, gerekliliği veya emri bildiren, zaman anlamı taşımayan kiplerdir.
- Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu bildirir. (Örnek: gelmeli, okumalı)
- Şart Kipi (-sa, -se): Eylemin bir şarta bağlı olduğunu bildirir. (Örnek: gelse, okusa)
- İstek Kipi (-a, -e): Eylemin yapılmasının istendiğini bildirir. (Örnek: geleyim, okuyalım)
- Emir Kipi (Ek yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir): Eylemin yapılmasını emreder. (Örnek: gel!, okusunlar!)
⚠️ Dikkat: Haber kipleri zaman bildirirken, dilek kipleri bir niyet, istek, şart veya emir bildirir.
4. Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması ⏳
- Bir cümlenin yüklemindeki kip ekinin taşıdığı zaman anlamı ile cümlenin genelinde ifade edilen zaman anlamının farklı olmasına anlam kayması denir.
- Genellikle haber kiplerinde görülür.
- Örnek: "Yarın sinemaya gidiyoruz." (Burada şimdiki zaman eki "-yor" kullanılmış ama cümledeki "yarın" kelimesi gelecek zaman anlamı taşıyor. Doğrusu "gideceğiz" olmalıydı.)
- Örnek: "Nasrettin Hoca bir gün pazara gider." (Geniş zaman "-r" kullanılmış ama geçmişte yaşanmış bir olay anlatılıyor. Doğrusu "gitmiş" olmalıydı.)
💡 İpucu: Cümlenin tamamını okuyun ve yüklemdeki kip ekinin anlamının, cümlenin genelindeki zaman ifadesiyle uyumlu olup olmadığını kontrol edin.
5. Fiilimsiler ve Kip Ekleri Arasındaki Fark 💡
- Kip Ekleri: Fiilleri zaman ve kişiye göre çekimleyerek onları yüklem yapar. Fiilin hala fiil olma özelliğini korumasını sağlar.
- Fiilimsiler (Eylemsiler): Fiil kök veya gövdelerine gelerek onları isim, sıfat veya zarf yapan eklerdir. Fiilimsiler, fiil olmaktan çıkarak isim soylu sözcükler haline gelir ve kip ve kişi ekleri almazlar. Bu yüzden cümlede yüklem olamazlar (ek fiil almadıkça).
- Özellikle "-mış, -miş" eki:
- Kip Eki Olarak: "O, dün buraya gelmiş." (Duyulan geçmiş zaman kipi, yüklem)
- Fiilimsi (Sıfat Fiil) Olarak: "Pişmiş aş, soğuk yenmez." (Burada "pişmiş" kelimesi "aş" ismini niteleyen bir sıfattır, fiilimsi ekidir.)
⚠️ Dikkat: Bir kelimenin fiilimsi mi yoksa çekimli fiil mi olduğunu anlamak için, o kelimenin cümlede yüklem olup olmadığına ve zaman/kişi anlamı taşıyıp taşımadığına bakın. Fiilimsiler zaman ve kişi anlamı taşımazlar.
Umarım bu ders notu, fiiller konusundaki bilgilerinizi tazelemeye ve testlerde daha başarılı olmanıza yardımcı olur. Başarılar dilerim! ✨