Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "7. Sınıf Fiiller (Eylemler) Test 1" testinde karşına çıkan konuları pekiştirmen ve sınava daha iyi hazırlanman için özel olarak hazırlandı. Bu test, fiillerin temel özelliklerini, anlamlarını, çekimlerini ve cümledeki kullanımlarını ölçen önemli konuları kapsıyor. Hazırsan, fiiller dünyasına derinlemesine bir yolculuk yapalım!

1. Fiil (Eylem) Nedir?

• Varlıkların yaptığı işleri, hareketleri, içinde bulundukları durumları veya geçirdikleri oluşları zaman ve kişiye bağlı olarak anlatan sözcüklere fiil (eylem) denir.
• Fiiller, genellikle cümlelerin yüklemini oluşturur.
• Fiillerin mastar hali "-mek, -mak" ekleriyle biter (gelmek, okumak, sevmek).

2. Çekimli Fiil Nedir?

• Fiil kök veya gövdelerine kip ve kişi (şahıs) ekleri getirilerek oluşturulan fiillere çekimli fiil denir.
• Çekimli fiiller, işin kim tarafından ve ne zaman yapıldığını belirtir.
• Örnek: "geliyorum" (gel- fiil kökü, -iyor şimdiki zaman kipi, -um birinci tekil kişi eki).

⚠️ Dikkat: Fiilimsiler (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) kip ve kişi eki almadıkları için çekimli fiil değildir. Onlar fiilden türemiş isim, sıfat veya zarf görevindeki sözcüklerdir. Örneğin, "çalışırken" bir zarf-fiildir, çekimli fiil değildir.

3. Fiillerin Anlam Özellikleri (Türleri)

Fiiller, bildirdikleri anlama göre üçe ayrılır:

a) Kılış (İş) Fiilleri

• Öznenin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği, bir nesne (varlık) üzerinde etki gösteren fiillerdir.
• Bu fiiller "neyi?" veya "kimi?" sorularına cevap verebilir, yani başına "onu" sözcüğü getirilebilir.
• Örnekler: okumak (onu okumak), yazmak (onu yazmak), sevmek (onu sevmek), kırmak (onu kırmak).

💡 İpucu: Bir fiilin kılış fiili olup olmadığını anlamak için fiilin başına "onu" kelimesini getirmeyi dene. Anlamlı oluyorsa kılış fiilidir.

b) Durum Fiilleri

• Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan, öznenin iradesiyle gerçekleşen ancak bir nesne üzerinde etki göstermeyen fiillerdir.
• Bu fiiller "neyi?" veya "kimi?" sorularına cevap veremez, yani başına "onu" sözcüğü getirilemez.
• Örnekler: uyumak (onu uyumak olmaz), oturmak (onu oturmak olmaz), gülmek (onu gülmek olmaz), ağlamak.

c) Oluş Fiilleri

• Öznenin iradesi dışında kendiliğinden gerçekleşen, bir durumdan başka bir duruma geçişi veya bir değişikliği anlatan fiillerdir. Genellikle zamanla meydana gelen değişimleri ifade ederler.
• Bu fiiller de "neyi?" veya "kimi?" sorularına cevap veremez, başına "onu" sözcüğü getirilemez.
• Örnekler: büyümek, çürümek, sararmak, paslanmak, kızarmak, ağarmak.

⚠️ Dikkat: Durum fiilleri ile oluş fiillerini karıştırmamak için "öznenin iradesi" ve "zamanla değişim" kavramlarına dikkat et. Uyumak öznenin isteğiyle olur (durum), ama büyümek öznenin isteği dışında zamanla olur (oluş).

4. Fiil Kipleri

Fiillerin zaman ve dilek anlamlarını bildiren eklerdir. İki ana başlıkta incelenir:

a) Haber (Bildirme) Kipleri

• Fiile zaman anlamı katan kiplerdir.
• Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü): Yaptım, geldi.
• Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Yapmış, gelmiş.
• Şimdiki Zaman (-yor, -mekte, -makta): Yapıyorum, gelmekteyim.
• Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Yapacağım, gelecek.
• Geniş Zaman (-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür): Yaparım, gelir.

b) Dilek (Tasarlama) Kipleri

• Fiile zaman anlamı katmayan, dilek, şart, emir, gereklilik gibi anlamlar katan kiplerdir.
• Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Yapmalıyım, gelmeli.
• Şart Kipi (-sa, -se): Yapsam, gelse.
• İstek Kipi (-a, -e): Yapayım, gele.
• Emir Kipi (Eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir): Yap (sen), gelsin (o), yapın (siz).

💡 İpucu: Emir kipinin özel bir eki yoktur. Sadece kişi ekleriyle çekimlenir ve cümlede genellikle bir buyruk, istek veya rica anlamı taşır. "Gelesiniz" fiili emir kipiyle çekimlenmiştir ve zaman anlamı taşımaz.

5. Anlam (Zaman) Kayması

• Bir cümlede kullanılan kip ekinin, cümlede anlatılan işin veya olayın gerçek zamanıyla uyuşmaması durumuna anlam kayması denir.
• Yani, fiil bir kiple çekimlenmişken, başka bir kipin anlamını taşımasıdır.
• Örnek: "Her sabah erken kalkar." (Geniş zaman kipi (-ar) kullanılmış ama "her sabah" ifadesiyle şimdiki zaman veya sürekli yapılan bir eylem kastediliyor.)
• Örnek: "Yarın size geliyorum." (Şimdiki zaman kipi (-yor) kullanılmış ama "yarın" ifadesiyle gelecek zaman kastediliyor.)

⚠️ Dikkat: Anlam kayması bir anlatım bozukluğu değildir, dilin zenginliğini gösteren bir kullanımdır.

6. Yüklem ve Fiil Olmayan Yüklemler

• Cümlenin temel ögesi olan yüklem, iş, oluş, durum veya yargı bildiren sözcüktür.
• Yüklemler genellikle fiillerden oluşur (çekimli fiiller). Ancak isim soylu sözcükler de ek fiil alarak yüklem olabilir.
• Örnek: "Bu kitap çok güzeldir." (güzel isim soylu bir sözcük, -dir ek fiili alarak yüklem olmuş.)
• İsim soylu yüklemler iş, oluş veya hareket bildirmezler. Sadece bir durumu veya niteliği ifade ederler.

Bu ders notu, "Fiiller" konusunun temel taşlarını senin için özetliyor. Unutma, bol bol soru çözmek ve örnek cümleler incelemek konuyu pekiştirmenin en iyi yoludur. Başarılar dilerim!