🎓 6. Sınıf Tamlamalar Test 2 - Ders Notu ve İpuçları

Sevgili 6. sınıf öğrencileri, bu ders notu, "Tamlamalar" konusuyla ilgili bilgilerinizi tazelemek ve testlerde başarılı olmanız için hazırlandı. Özellikle isim tamlamaları (belirtili, belirtisiz, zincirleme, takısız) ve sıfat tamlamaları arasındaki farkları, özelliklerini ve dikkat etmeniz gereken noktaları bu notta bulacaksınız. Haydi, tamlamalar dünyasına birlikte göz atalım!

1. Tamlama Nedir?

• İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek tek bir kavramı, varlığı veya özelliği karşılaması durumuna tamlama denir.
• Türkçede iki ana tamlama türü vardır: İsim Tamlamaları ve Sıfat Tamlamaları.

2. İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları)

İki ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamalardır. Bu tamlamalarda ilk kelimeye tamlayan, ikinci kelimeye ise tamlanan denir. Tamlayan ve tamlanan, aldıkları eklere göre farklı türlere ayrılır.

a) Belirtili İsim Tamlaması

• Hem tamlayanın (ilgi eki: -ın, -in, -un, -ün) hem de tamlananın (iyelik eki: -ı, -i, -u, -ü) ek aldığı tamlamalardır.
• Örnek: evin kapısı, ağacın yaprakları, derenin yanı.
• Özellikleri:
  • Tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir: "Kapısı evin bozulmuş." (Pek yaygın olmasa da mümkündür.)
  • Tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler (özellikle sıfatlar) girebilir.
  • Örnek: ırmağın soğuk suyu (Burada "soğuk" kelimesi, tamlayan olan "ırmağın" ile tamlanan olan "suyu" arasına girmiştir.)
  • Örnek: Arabanın iki lastiği (Burada "iki" kelimesi, tamlayan olan "arabanın" ile tamlanan olan "lastiği" arasına girmiştir.)

⚠️ Dikkat: Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana "Neyin?" veya "Kimin?" sorularını sorabiliriz. Cevap veren kısım belirtili isim tamlamasıdır.

b) Belirtisiz İsim Tamlaması

• Sadece tamlananın (iyelik eki: -ı, -i, -u, -ü) ek aldığı, tamlayanın ise ek almadığı tamlamalardır.
• Örnek: bahçe kapısı, kış geceleri, sabah kahvaltısı, okul korosu.
• Özellikleri:
  • Tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını (üzüm sirkesi, karadut reçeli), ne işe yaradığını (tren şefi), neye benzediğini (elma yanak) veya ait olduğu yeri/zamanı (göl kenarı, kış geceleri) belirtebilir.
  • Genellikle tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcük girmez ve yer değiştirmezler.

⚠️ Dikkat: Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana "Ne?" sorusunu sorabiliriz. Cevap veren kısım belirtisiz isim tamlamasıdır.

c) Zincirleme İsim Tamlaması

• En az üç isimden oluşan tamlamalardır. Bu tamlamalarda, bir isim tamlamasının tamlayanı veya tamlananı, kendisi de bir isim tamlamasıdır.
• Yani, iç içe geçmiş isim tamlamaları gibi düşünebiliriz.
• Örnek: meyve ağaçlarının dalları (Burada "meyve ağaçları" belirtisiz isim tamlamasıdır ve bu tamlama, "dalları" kelimesinin tamlayanı olmuştur. "Meyve ağaçlarının dalları" ise belirtili isim tamlamasıdır.)
• Örnek: okul bahçesinin kapısı ("okul bahçesi" belirtisiz, "bahçesinin kapısı" belirtili, hepsi birden zincirleme.)

💡 İpucu: Zincirleme isim tamlamalarında genellikle birden fazla ilgi eki (-ın, -in) ve iyelik eki (-ı, -i) bir arada bulunur.

d) Takısız İsim Tamlaması (Ek Bilgi)

• Hem tamlayanın hem de tamlananın ek almadığı tamlamalardır.
• Tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir.
• Örnek: altın yüzük (yüzüğün neyden yapıldığı), taş duvar (duvarın neyden yapıldığı), aslan adam (adamın neye benzediği).
• Bazı dil bilimciler takısız isim tamlamalarını sıfat tamlaması olarak kabul etse de, 6. sınıf seviyesinde bu ayrımı bilmek faydalıdır. Özellikle "neyden yapıldığı" veya "neye benzediği" anlamı varsa akılda tutulmalıdır.

3. Sıfat Tamlamaları

Bir ismin önüne gelerek onu niteleyen veya belirten sözcüklerden (sıfatlardan) oluşan tamlamalardır.

• Yapısı: Sıfat + İsim
• Örnek: güzel koku, yeni renk, uzun karartı, evsiz çocuklar, bir takım sesler, azgın dalgalar, kısa süre, bütün dertler, yaşlı kadın, soğuk su, iki çocuk, Türk doktor.
• Özellikleri:
  • Sıfat, isme sorulan "Nasıl?", "Kaç?", "Hangi?", "Kaçıncı?" gibi sorulara cevap verir.
  • Sıfatlar genellikle ek almazlar.
  • Bir ismi birden fazla sıfat niteleyebilir: "uzun, kocaman, heybetli bir karartı".

💡 İpucu: Bir kelimenin sıfat olup olmadığını anlamak için o kelimeyi bir ismin önüne getirerek anlamlı olup olmadığına bakabiliriz. Örneğin, "iyi" kelimesi "iyi insan" şeklinde kullanılabildiği için sıfattır.

4. Genel İpuçları ve Sık Yapılan Hatalar

• Ekleri Kontrol Et: İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan eklerine çok dikkat et. Belirtili mi, belirtisiz mi olduğunu anlamanın en kolay yolu budur.
• Soru Sor: Tamlamayı bulduktan sonra tamlanana "Neyin/Kimin?" (belirtili için) veya "Ne?" (belirtisiz için) ya da "Nasıl/Hangi/Kaç?" (sıfat için) sorularını sorarak türünü teyit et.
• Tek Kelimeye Takılma: Tamlamalar en az iki kelimeden oluşur. Cümledeki tek kelimeler tamlama değildir.
• Sıfatları Gözden Kaçırma: Bir isim tamlamasının içinde veya dışında sıfatlar olabilir. Bu sıfatlar tamlamanın türünü değiştirmez ama tamlamayı daha karmaşık hale getirebilir. Örneğin, "güzel bahçe kapısı" ifadesinde "güzel" sıfattır ve "bahçe kapısı" belirtisiz isim tamlamasını nitelemiştir.
• Zincirleme Tamlamalarda Acele Etme: Zincirleme tamlamalar genellikle daha uzundur ve içinde birden fazla isim tamlaması barındırır. Adım adım analiz et.
• Sıfat Tamlaması ile Takısız İsim Tamlamasını Ayırt Etme: "Demir kapı" örneğinde, kapının neyden yapıldığı belirtildiği için takısız isim tamlamasıdır. "Büyük kapı" örneğinde ise kapının özelliği belirtildiği için sıfat tamlamasıdır. Anlam farkına dikkat edin!

Umarım bu ders notları, tamlamalar konusundaki bilgilerinizi pekiştirmenize ve testlerde daha başarılı olmanıza yardımcı olur. Başarılar dilerim!