Sorunun Çözümü
Verilen soruda, cümlelerin yüklemlerinin "özne-yüklem" ilişkisi bakımından incelenmesi istenmektedir. Bu ilişki, fiilin çatısı (etken veya edilgen) ile ilgilidir.
- Etken çatılı fiillerde eylemi yapan (gerçek özne) bellidir.
- Edilgen çatılı fiillerde eylemi yapan belli değildir, özne yapılan işten etkilenendir (sözde özne). Genellikle fiil kök veya gövdesine "-l, -n" ekleri gelir.
- Dönüşlü çatılı fiillerde ise özne işi yapar ve yaptığı işten kendisi etkilenir. Bu fiiller de "-l, -n" eklerini alabilir ancak işi yapan bellidir. Dönüşlü fiiller, özne-yüklem ilişkisi açısından etken fiillere daha yakındır, edilgen fiillerden ayrılır.
- A) Müze didik didik aranacak. Yüklem "aranacak". Kimin arayacağı belli değil. Müze, arama işinden etkilenen sözde öznedir. Bu fiil edilgen çatılıdır.
- B) Futbolcularda bazı koşullar aranacak. Yüklem "aranacak". Kimin arayacağı belli değil. Koşullar, arama işinden etkilenen sözde öznedir. Bu fiil edilgen çatılıdır.
- C) Unuttuğum bir şey var mı, diye arandı. Yüklem "arandı". Kim aradı? "O" (gizli özne) aradı. Yani arama işini yapan bellidir ve işten etkilenen de kendisidir. Bu fiil dönüşlü çatılıdır. Dönüşlü fiillerde özne bellidir.
- D) Eşarp, dolabın her yerinde arandı. Yüklem "arandı". Kimin arayacağı belli değil. Eşarp, arama işinden etkilenen sözde öznedir. Bu fiil edilgen çatılıdır.
- A, B ve D seçeneklerindeki fiiller edilgen çatılı iken, C seçeneğindeki fiil dönüşlü çatılıdır. Dönüşlü fiillerde işi yapan özne belli olduğu için, özne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır.
- Doğru Seçenek C'dır.