Merhaba sevgili 6. sınıf öğrencileri! Bu ders notu, "İsimler (Adlar)" konusundaki bilgilerinizi pekiştirmeniz ve sınavlarda başarılı olmanız için hazırlandı. Bu test, isimlerin türleri, özellikleri ve isim tamlamaları gibi temel konuları kapsamaktadır. Haydi, isimler dünyasında kısa bir yolculuğa çıkalım ve önemli noktaları tekrar edelim!

1. İsimler (Adlar) Nedir?

Varlıkları, kavramları, duyguları ve durumları karşılayan sözcüklere isim (ad) denir. İsimler, cümle içinde farklı görevlerde kullanılabilirler.

• Bir sözcüğün isim olup olmadığını anlamak için: Genellikle "-ler / -lar" çoğul ekini alıp almadığına bakabiliriz. Ayrıca ismin önüne "bu, şu, o" gibi işaret sıfatları veya "bir" gibi belirsizlik sıfatları gelebilir.

⚠️ Dikkat: Her "-ler / -lar" eki alan sözcük isim olmayabilir (örneğin "gelirler" fiildir). Cümledeki anlamına ve görevine dikkat etmek önemlidir. Bir sözcüğün isim olup olmadığını anlamak için onu bir varlığın, kavramın adı olarak kullanılıp kullanılmadığına ve çekim ekleri alıp almadığına bakmalısın.

2. İsimlerin Çeşitleri (Özelliklerine Göre)

2.1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler

• Özel İsim: Tek olan, eşi benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir. Cümle içinde nerede olursa olsun büyük harfle başlar ve özel isme gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır (örneğin: Türkiye, Ayşe, Van Gölü).
• Cins (Tür) İsim: Aynı türden varlıkların ortak adıdır. Küçük harfle başlar (örneğin: masa, kalem, çiçek, insan).

2.2. Varlıkların Sayılarına Göre İsimler

• Tekil İsim: Bir tek varlığı karşılayan, çoğul eki (-ler / -lar) almamış isimlerdir (örneğin: ev, ağaç, kitap).
• Çoğul İsim: Birden fazla varlığı karşılayan, çoğul eki (-ler / -lar) almış isimlerdir (örneğin: evler, ağaçlar, kitaplar).
• Topluluk İsmi: Çoğul eki almadığı halde birden fazla varlığı toplu olarak ifade eden isimlerdir (örneğin: ordu, sınıf, sürü, orman, meclis).

💡 İpucu: Topluluk isimleri tekil gibi görünse de anlamca çoğuldur. "Sınıf" tek bir varlık gibi görünse de içinde birçok öğrenciyi barındırır.

2.3. Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler

• Somut İsim: Beş duyu organımızdan (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir (örneğin: hava, su, ses, koku, taş).
• Soyut İsim: Beş duyu organımızla algılayamadığımız, ancak varlığını zihnimizde veya duygularımızla kavradığımız kavramları karşılayan isimlerdir (örneğin: sevgi, nefret, akıl, rüya, cesaret).

⚠️ Dikkat: Bazı sözcükler cümledeki kullanımına göre somut veya soyut anlam kazanabilir. Örneğin "karanlık" kelimesi, ışığın yokluğunu ifade ettiğinde somut (gözle görülebilir bir durum) olabilirken, "gelecek karanlık görünüyordu" gibi bir cümlede soyut bir durumu (belirsizlik, umutsuzluk) ifade edebilir. Cümledeki anlamına dikkat edin!

2.4. Yansıma Sözcükler ve Yansımadan Türemiş İsimler

• Yansıma Sözcük: Doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklerdir (örneğin: miyav, hav, şırıl, gürül).
• Yansımadan Türemiş İsim: Yansıma sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan isimlerdir (örneğin: gürül-tü → gürültü, fısıl-tı → fısıltı, horul-tu → horultu).

2.5. İkilemelerin İsim Görevinde Kullanılması

• İkilemeler genellikle zarf görevinde kullanılır (örneğin: "yavaş yavaş yürüdü" cümlesinde zarf). Ancak bir ikileme, bir varlığın adı olarak kullanıldığında isim görevi üstlenir (örneğin: "Kızın boyu posu da yerindeydi." cümlesindeki "boyu posu" bir varlığın özelliğini değil, o varlığın kendisini ifade eder ve isimdir).

3. İsim Tamlamaları

İki veya daha fazla ismin bir araya gelerek anlamca bütünleşmesiyle oluşan söz öbeklerine isim tamlaması denir. Tamlamanın ilk ögesine tamlayan, ikinci ögesine tamlanan denir.

3.1. Belirtili İsim Tamlaması

• Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı tamlamalardır.
• Tamlayan Ekleri: -ın, -in, -un, -ün (veya -nın, -nin, -nun, -nün)
• Tamlanan Ekleri (İyelik Ekleri): -ı, -i, -u, -ü (veya -sı, -si, -su, -sü)
• Örnek: evin kapısı (ev-in: tamlayan, kapı-sı: tamlanan)
• Özel Durum: Tamlayan ile Tamlananın Yer Değiştirmesi: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
  Örnek: "Sorularını henüz çözemedim son bölümün." (Aslı: son bölümün sorularını)
• Özel Durum: "-den / -dan" Ekinin Tamlayan Yerine Kullanılması: Tamlayanı belgisiz zamir olan bazı belirtili isim tamlamalarında "-ın / -in" tamlayan eki yerine "-den / -dan" eki kullanılabilir.
  Örnek: "Öğrencilerden bazıları" (Aslı: öğrencilerin bazıları)
• Özel Durum: Birden Çok Tamlayan veya Tamlanan: Bir tamlamada birden fazla tamlayan tek bir tamlanana bağlanabilir veya tam tersi olabilir.
  Örnek: "Kitabın ve müziğin yararı" (Burada "yararı" tamlananı, "kitabın" ve "müziğin" tamlayanlarına bağlanmıştır.)

⚠️ Dikkat: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan arasına başka sözcükler girebilir. Örneğin: "Evin eski kapısı."

3.2. Belirtisiz İsim Tamlaması

• Tamlayanın ek almadığı, sadece tamlananın ek aldığı tamlamalardır.
• Tamlayan: Ek almaz.
• Tamlanan Ekleri (İyelik Ekleri): -ı, -i, -u, -ü (veya -sı, -si, -su, -sü)
• Örnek: gitar teli (gitar: tamlayan, tel-i: tamlanan), sözcük dağarcığı (sözcük: tamlayan, dağarcık-ı: tamlanan)

💡 İpucu: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını, neye ait olduğunu veya ne tür bir şey olduğunu belirtir. Genellikle tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcük girmez.

3.3. Zincirleme İsim Tamlaması

• En az üç isimden oluşan ve iç içe geçmiş isim tamlamalarıdır. Yani, tamlayanı veya tamlananı kendi içinde başka bir isim tamlaması olan yapılardır.
• Örnek: telefonun sesinin yankısı ("telefonun sesi" belirtili isim tamlamasıdır ve bu tamlama da "yankısı" kelimesinin tamlayanı olmuştur.)
  Örnek: Ayten'in arabasının lastiği ("Ayten'in arabası" belirtili isim tamlamasıdır ve bu tamlama da "lastiği" kelimesinin tamlayanı olmuştur.)

⚠️ Dikkat: Zincirleme isim tamlamasını sıfat tamlamalarıyla karıştırmayın. "Mavi denizin sırları" bir zincirleme isim tamlaması değildir, çünkü "mavi deniz" bir sıfat tamlamasıdır. Zincirleme tamlamanın tüm ögeleri isim olmalıdır.

Sevgili öğrenciler, bu ders notu isimler konusundaki temel bilgileri ve isim tamlamalarının önemli detaylarını özetlemektedir. Bol bol örnek çözerek ve tekrar yaparak konuyu daha iyi pekiştirebilirsiniz. Başarılar dilerim!