Merhaba sevgili 6. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "6. Sınıf Atasözleri ve Deyimler Test 4" gibi sınavlarda başarılı olmanız için özel olarak hazırlandı. Türkçemizin zenginliğini oluşturan atasözleri, deyimler, ikilemeler ve özdeyişler konularını en temel özellikleriyle ele alacağız. Bu notlar sayesinde, bu konulardaki bilgilerinizi pekiştirecek ve karşınıza çıkabilecek her türlü soruyu kolayca çözeceksiniz. Hazırsanız, öğrenmeye başlayalım!

1. Deyimler

Deyimler, genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanan, en az iki kelimeden oluşan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Bir durumu, bir olayı veya bir duyguyu daha etkili ve özlü bir şekilde anlatmak için kullanılırlar.

• Tanımı ve Özellikleri:
  • Deyimler genellikle mecaz anlam taşır. Yani kelimelerin tek başına taşıdığı anlamdan farklı bir anlam ifade ederler. (Örnek: "Gözünde tütmek" - özlemek, hasret çekmek anlamına gelir, gözün gerçekten tütmesiyle alakası yoktur.)
  • Deyimler kalıplaşmıştır. Kelimelerin yerleri değiştirilemez, yerine başka kelime getirilemez. (Örnek: "Etekleri zil çalmak" yerine "etekleri çan çalmak" denmez.)
  • Deyimler genellikle mastar (mak/mek) hâlinde bulunur. (Örnek: "küplere binmek", "göz kulak olmak") Ancak cümle halinde olan deyimler de vardır. (Örnek: "Çoğu gitti azı kaldı.")
  • Bazı deyimler benzetme yoluyla oluşabilir. (Örnek: "Arı kovanı gibi işlemek" - çok kalabalık ve hareketli olmak.)
  • Bazı deyimler dua veya beddua niteliğinde olabilir. (Örnek: "Yaşı benzemesin!")
• Deyimlerin Anlamları ve Kullanımı:
  • Deyimlerin anlamlarını bilmek, cümlede doğru yerde kullanmak ve cümlenin anlamını tamamlamak için çok önemlidir.
  • Bir deyim, açıklayıcı bir ifadeyle birlikte de kullanılabilir. (Örnek: "Onun tuzu kuru tabii, işleri yolunda." Burada "tuzu kuru" deyimi "işleri yolunda" açıklamasıyla birlikte verilmiştir.)
• Deyimlerin Mecaz ve Gerçek Anlamı:
  • ⚠️ Dikkat: Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır. Ancak bazı deyimler, nadiren de olsa, cümlenin bağlamına göre gerçek anlamıyla da algılanabilir gibi durabilir. Önemli olan, o söz grubunun kalıplaşmış bir ifade olup olmadığını anlamaktır.
• Deyimlerin Yapısı ve Kelime İlişkisi:
  • Bir kelimenin deyim içinde kullanılıp kullanılmadığını anlamak için, o kelimenin tek başına mı yoksa başka kelimelerle birleşerek yeni, kalıplaşmış bir anlam mı kazandığına bakmalıyız. (Örnek: "Gözleri kara bir çocuk" ifadesindeki "gözleri kara" gerçek anlamda göz rengini belirtir, deyim değildir. Ama "göz kulak olmak" bir deyimdir.)
• Birden Fazla Deyimin Bir Cümlede Kullanımı:
  • Bir cümlede birden fazla deyim aynı anda kullanılabilir. (Örnek: "Kaşlarını çatıp bir köşede surat asmıştı." cümlesinde "kaşlarını çatmak" ve "surat asmak" iki ayrı deyimdir.)
• Görselle Deyim İlişkisi:
  • Bazı görseller, belirli deyimlerin anlamlarını çağrıştırabilir. Görseldeki durumu en iyi anlatan veya tam tersi, görselle hiç ilgisi olmayan deyimi bulmanız istenebilir. (Örnek: Çok kalabalık bir insan topluluğu "iğne atsan yere düşmez" veya "mahşer gibi" deyimleriyle ilişkilendirilebilir.)

2. Atasözleri

Atasözleri, atalarımızın uzun gözlem ve deneyimler sonucunda oluşturduğu, öğüt veren, yol gösteren, genel geçer yargıları ifade eden kalıplaşmış sözlerdir.

• Tanımı ve Özellikleri:
  • Atasözleri cümle hâlindedir. (Örnek: "Damlaya damlaya göl olur.")
  • Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmıştır. Kelimelerin yerleri değiştirilemez, yerine başka kelime getirilemez.
  • Genellikle öğüt verir, ders çıkarılacak bir durum anlatır.
  • Söyleyeni belli değildir, anonimdir.
• Atasözlerinin Anlamları ve Konuları:
  • Her atasözünün belirli bir anlamı ve vurguladığı bir konu (yardımlaşma, tutumluluk, temizlik, umut vb.) vardır. Atasözünü doğru anlamak ve hangi konuyla ilgili olduğunu bilmek önemlidir. (Örnek: "İşten artmaz, dişten artar." atasözü tembellikle değil, tutumlulukla ilgilidir.)
• Atasözlerinin Açıklamaları:
  • Verilen bir açıklamanın hangi atasözüne ait olduğunu bulmak veya bir atasözünün doğru açıklamasını eşleştirmek sıkça karşılaşılan soru tiplerindendir. (Örnek: "Kötü ve saldırgan birisiyle karşılaşacak olan kimse kavgaya hazır olmalıdır." açıklaması "İti an çomağı hazırla." atasözüne aittir.)
• 💡 İpucu: Atasözleri ve Deyimler Arasındaki Fark
  • Atasözleri: Genellikle cümle halindedir, öğüt verir, genel yargı bildirir, söyleyeni belli değildir.
  • Deyimler: Genellikle mastar halindedir, bir durumu anlatır, öğüt vermez, söyleyeni belli değildir.

3. İkilemeler

İkilemeler, anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek veya çeşitlendirmek amacıyla iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan söz gruplarıdır.

• Tanımı ve Amacı:
  • Anlatımı daha etkili hale getirmek için kullanılırlar.
• İkileme Çeşitleri:
  • Aynı kelimenin tekrarıyla: hızlı hızlı, yavaş yavaş, mışıl mışıl, çisil çisil
  • Eş veya yakın anlamlı kelimelerin tekrarıyla: ses seda, eş dost, güç bela
  • Zıt anlamlı kelimelerin tekrarıyla: iyi kötü, az çok, er geç
  • Biri anlamlı, diğeri anlamsız kelimelerle: eski püskü, yırtık pırtık
  • İkisi de anlamsız kelimelerle: abur cubur, mırın kırın
• ⚠️ Dikkat: İkileme Olmayan Söz Grupları
  • Her iki kelimenin de anlamlı olduğu ve zıt anlamlı gibi duran her söz grubu ikileme değildir. İkilemelerde "anlamı kuvvetlendirme" veya "pekiştirme" amacı ön plandadır. "Önümüz, ardımız" gibi ifadeler, bir bütün olarak "her yerimiz" anlamını veren ve ikileme tanımına tam uymayan söz gruplarıdır. Bu tür ifadeler, genellikle bir bütün olarak bir yeri veya durumu anlatır, ikilemenin temel işlevi olan "anlamı pekiştirme"den ziyade, bir bütün oluşturma amacı taşır.

4. Özdeyişler (Vecizeler)

Özdeyişler, söyleyeni belli olan, kısa ve özlü bir şekilde derin anlamlar içeren, genellikle bir düşünceyi veya felsefeyi ifade eden sözlerdir.

• Tanımı:
  • Atasözlerinden farklı olarak, kim tarafından söylendiği bilinir.
  • Kısa ve etkili bir anlatıma sahiptir.
• Özdeyişlerin Anlamları:
  • Bir özdeyişin hangi konuyu (birlik, beraberlik, çalışma, bencillik vb.) vurguladığını anlamak önemlidir. (Örnek: Ziya Gökalp'in "Sen ben yokuz, biz varız." özdeyişi birlik ve beraberliğin önemini vurgular.)

Genel İpuçları ve Sınav Stratejileri

• Bol Bol Okuyun: Atasözleri ve deyimler, dilimizin yaşayan unsurlarıdır. Kitap okuyarak, gazete ve dergi takip ederek bu söz gruplarını doğal ortamlarında görmeye çalışın.
• Anlamları Öğrenin: Bilmediğiniz atasözü veya deyimlerin anlamlarını sözlükten veya internetten araştırın. Sadece ezberlemek yerine, anlamlarını kavramaya çalışın.
• Cümle İçinde Kullanın: Öğrendiğiniz deyim ve atasözlerini kendi cümlelerinizde kullanarak pekiştirin.
• Soru Kökünü İyi Okuyun: "Kullanılmıştır", "kullanılmamıştır", "doğru açıklanmıştır", "yanlış açıklanmıştır" gibi ifadelere dikkat edin.
• Eleme Yöntemi Kullanın: Emin olmadığınız şıklarda, yanlış olduğunu düşündüğünüz seçenekleri eleyerek doğru cevaba yaklaşmaya çalışın.
• Görsel Sorulara Dikkat: Görselin ne anlattığını iyi analiz edin ve deyimlerin mecaz anlamlarıyla ilişkilendirmeye çalışın.

Umarım bu ders notları, atasözleri, deyimler, ikilemeler ve özdeyişler konularında size çok yardımcı olur. Başarılar dilerim!