Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "Karışımlar ve Karışımların Ayrılması" ünitesindeki bilgilerinizi pekiştirmeniz ve sınavlarda başarılı olmanız için özel olarak hazırlandı. Test sorularını analiz ederek, bu konuda bilmeniz gereken tüm temel kavramları, yöntemleri ve önemli noktaları bir araya getirdim. Hazırsanız, konuyu adım adım inceleyelim!

Karışımlar Nedir?

• Karışım: İki ya da daha fazla maddenin kendi özelliklerini kaybetmeden, kimyasal bağ oluşturmadan bir araya gelmesiyle oluşan maddelerdir. Karışımlar belirli bir formülle gösterilemez ve bileşenleri arasında belirli bir oran bulunmayabilir.
• Saf Madde: Tek cins tanecik içeren maddelerdir. Elementler ve bileşikler saf maddelerdir. Saf maddelerin belirli erime, kaynama noktaları ve yoğunlukları vardır. Saf maddeler homojendir.
• Element: Tek cins atomdan oluşan saf maddelerdir (örneğin Berilyum, Oksijen). Atomik veya moleküler yapıda olabilirler.
• Bileşik: İki ya da daha fazla farklı cins atomun belirli oranlarda kimyasal bağlarla birleşmesiyle oluşan saf maddelerdir (örneğin Su, Karbondioksit). Bileşikler kendisini oluşturan elementlerin özelliklerini taşımazlar.
• Atom ve Molekül:
  • Atom: Maddenin en küçük yapı taşıdır.
  • Molekül: İki ya da daha fazla atomun bir araya gelmesiyle oluşan yapıdır. Aynı cins atomlardan oluşuyorsa element molekülü (örneğin O₂), farklı cins atomlardan oluşuyorsa bileşik molekülü (örneğin H₂O) adını alır.

⚠️ Dikkat: Karışımlar fiziksel yollarla ayrılırken, bileşikler kimyasal yollarla ayrılır. Karışımlar oluşurken maddeler özelliklerini kaybetmez, bileşikler oluşurken ise yeni özelliklere sahip bir madde oluşur.

Karışım Çeşitleri

• Homojen Karışımlar (Çözeltiler): Karışımı oluşturan maddelerin her yere eşit olarak dağıldığı, tek bir madde gibi görünen karışımlardır. Tuzlu su, şekerli su, hava, sirke homojen karışımlara örnektir.
• Heterojen Karışımlar: Karışımı oluşturan maddelerin her yere eşit olarak dağılmadığı, farklı fazların (görünümlerin) olduğu karışımlardır. Ayran, kumlu su, zeytinyağı-su karışımı heterojen karışımlara örnektir.

Çözeltiler: Çözücü, Çözünen ve Çözünme

• Çözelti: Homojen karışımlara verilen özel isimdir.
• Çözücü: Çözeltide genellikle miktarı fazla olan ve diğer maddeyi çözen maddedir (örneğin tuzlu suda su).
• Çözünen: Çözeltide genellikle miktarı az olan ve çözücü içinde dağılan maddedir (örneğin tuzlu suda tuz).
• Çözünme: Çözücü ve çözünen maddelerin birbiri içinde iyonlarına veya moleküllerine ayrılarak homojen bir şekilde dağılmasıdır.
• Çözücü ve Çözünenin Fiziksel Halleri: Çözeltilerde çözücü ve çözünen katı, sıvı veya gaz halde olabilir.
  • Tuzlu su: Katı (tuz) sıvı (su) içinde çözünür.
  • Sirke: Sıvı (asetik asit) sıvı (su) içinde çözünür.
  • Soda: Gaz (karbondioksit) sıvı (su) içinde çözünür.
  • Hava: Gaz (oksijen, argon vb.) gaz (azot) içinde çözünür.

Çözünme Hızına Etki Eden Faktörler

• Sıcaklık: Genellikle sıcaklık arttıkça çözünme hızı artar. (Gazların sıvılardaki çözünürlüğü ise sıcaklık arttıkça azalır).
• Temas Yüzeyi (Tanecik Boyutu): Çözünen maddenin tanecik boyutu küçüldükçe (yani temas yüzeyi arttıkça) çözünme hızı artar. Toz şekerin küp şekerden daha hızlı çözünmesi buna örnektir.
• Karıştırma: Karıştırma, çözünen taneciklerin çözücü içinde daha hızlı dağılmasını sağlayarak çözünme hızını artırır.

💡 İpucu: Bir deneyde çözünme hızına etki eden bir faktörü incelerken, diğer tüm faktörleri (sıcaklık, çözücü miktarı, çözünen miktarı vb.) sabit tutmak gerekir. Bu, bilimsel deneylerin temel prensibidir.

Karışımları Ayırma Yöntemleri

Karışımları ayırmak için maddelerin farklı fiziksel özelliklerinden yararlanılır.

• Yoğunluk Farkından Yararlanma:
  • Ayırma Hunisi: Birbiri içinde çözünmeyen (heterojen) ve yoğunlukları farklı sıvı-sıvı karışımlarını ayırmak için kullanılır (örneğin zeytinyağı-su karışımı). Yoğunluğu fazla olan sıvı altta kalır.
  • Yüzdürme (Dekantasyon): Yoğunlukları farklı katı-sıvı veya katı-katı karışımlarında, yoğunluğu az olan maddenin yüzeye çıkması veya dibe çökmesi prensibine dayanır. Örneğin, suda yüzen talaşın toplanması.
• Tanecik Boyutu Farkından Yararlanma:
  • Süzme: Katı-sıvı veya katı-gaz heterojen karışımları ayırmak için kullanılır. Süzgeç, katı tanecikleri tutarken sıvı veya gazın geçmesine izin verir (örneğin kumlu suyun süzülmesi).
  • Eleme: Farklı büyüklükteki katı taneciklerden oluşan karışımları ayırmak için kullanılır (örneğin kum-çakıl karışımı).
• Kaynama Noktası Farkından Yararlanma:
  • Buharlaştırma: Katı-sıvı homojen karışımlarda (çözeltilerde), sıvıyı buharlaştırarak katı maddeyi elde etme yöntemidir (örneğin tuzlu sudan tuzu elde etme). Sıvı buharlaşır, katı kapta kalır.
  • Ayrımsal Damıtma: Kaynama noktaları farklı, birbiri içinde çözünen (homojen) sıvı-sıvı karışımlarını ayırmak için kullanılır. Önce kaynama noktası düşük olan sıvı buharlaşır, sonra yoğunlaştırılarak toplanır.
• Mıknatısla Ayırma: Karışımdaki maddelerden birinin mıknatıs tarafından çekilmesi özelliğine dayanır (örneğin demir tozu-kum karışımı).

⚠️ Dikkat: Bir karışımı ayırmak için birden fazla yöntem art arda kullanılabilir. Örneğin, tuz-kum karışımını ayırmak için önce su eklenip tuz çözülür, sonra süzme ile kum ayrılır, son olarak buharlaştırma ile tuz elde edilir.

Geri Dönüşüm

• Geri Dönüşüm: Atık maddelerin birtakım işlemlerden geçirilerek ikinci bir ham madde olarak üretim sürecine sokulmasıdır.
• Önemi: Doğal kaynakların daha tasarruflu kullanılmasını sağlar, enerji tasarrufu sağlar, çevre kirliliğini azaltır ve ülke ekonomisine katkıda bulunur.
• Geri Dönüştürülebilen Maddeler: Kağıt, cam, plastik, metal, pil, sıvı yağ atıkları, elektronik atıklar, kauçuk vb.
• Geri Dönüştürülemeyen Maddeler: Yemek artıkları, odun ve kömür külü, seramik, bazı tekstil ürünleri vb.

💡 İpucu: Geri dönüşüm, sürdürülebilir bir gelecek için çok önemlidir. Çevreye duyarlı olmak ve atıkları doğru şekilde ayırmak hepimizin görevidir.

Genel Tekrar ve İpuçları

• Konuları ezberlemek yerine, mantığını anlamaya çalışın. Hangi ayırma yönteminin hangi özelliğe dayandığını bilmek çok önemlidir.
• Saf maddeler ve karışımlar arasındaki temel farkları iyi öğrenin. Özellikle bileşik ve karışım arasındaki farklar sıkça karıştırılır.
• Çözünme hızına etki eden faktörleri ve deneylerdeki değişkenleri doğru yorumlayabilmek için bol bol örnek inceleyin.
• Geri dönüşüm konusunda hangi maddelerin geri dönüştürülebildiğini veya dönüştürülemediğini genel hatlarıyla bilin.

Umarım bu ders notu, "Karışımlar ve Karışımların Ayrılması" ünitesini daha iyi anlamanıza ve sınavlarda başarılı olmanıza yardımcı olur. Başarılar dilerim!