Merhaba sevgili 7. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "Ek Fiil (Ek Eylem)" konusunu daha iyi anlamanız ve testlerde başarılı olmanız için özel olarak hazırlandı. Ek fiil, Türkçenin önemli konularından biridir ve cümlelerdeki görevleri, anlamları iyi kavramak gerekir. Bu not, karşına çıkabilecek tüm ek fiil sorularına hazırlıklı olmanı sağlayacak kapsamlı bilgiler ve ipuçları içeriyor. Haydi, ek fiilin sırlarını birlikte çözelim!

Ek Fiil (Ek Eylem) Nedir ve Görevleri Nelerdir?

Ek fiil, Türkçede "imek" fiilinin çekimli biçimleridir. Tek başına bir anlamı olmayan bu yardımcı fiil, cümlelerde iki temel görevde kullanılır:

• 1. İsim ve İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak: Ek fiil, isimlere veya isim soylu sözcüklere (sıfat, zamir, zarf vb.) gelerek onları cümlenin yüklemi yapar. Bu, ek fiilin en temel görevidir.
• 2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapmak: Tek bir kip eki almış (basit zamanlı) bir fiile gelerek, o fiili iki kip eki almış (birleşik zamanlı) bir fiil haline getirir.

💡 İpucu: Bir sözcüğün ek fiil alıp almadığını anlamak için sonuna "değil" kelimesini getirmeyi deneyebilirsin. Eğer anlamlı oluyorsa, o sözcük ek fiil almıştır. Örneğin: "Öğrenciydi" → "Öğrenci değildi."

Ek Fiilin İsimlere Gelerek Yüklem Yapması

Ek fiil, isimlere veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar. Bu durumda ek fiilin dört farklı çekimi (zamanı) vardır:

• Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-idi): "-di, -dı, -dü, -du, -ti, -tı, -tü, -tu" ekleriyle yapılır.
  Örnek: "Dün hava çok güzeldi." (güzel idi)
• Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-imiş): "-miş, -mış, -müş, -muş" ekleriyle yapılır.
  Örnek: "Annem eskiden öğretmenmiş." (öğretmen imiş)
• Şart Kipi (-ise): "-se, -sa" ekleriyle yapılır. Genellikle cümlede yan cümleciğin yüklemini oluşturur ve bir koşul bildirir.
  Örnek: "Hava soğuksa, kalın giyin." (soğuk ise)
• Geniş Zaman (-idir): "-dir, -dır, -dür, -dur, -tir, -tır, -tür, -tur" ekleriyle yapılır. Bu ek bazen düşebilir ancak anlamdan çıkarılır.
  Örnek: "Bu şehir çok kalabalıktır." veya "Bu şehir çok kalabalık." (kalabalıktır anlamı gizli)

⚠️ Dikkat: Ek fiilin geniş zaman eki olan "-dir" bazen cümlede kullanılmasa bile anlamdan çıkarılabilir. Bu duruma "gizli ek fiil" denir. Örneğin, "O çok zeki." cümlesinde aslında "O çok zekidir." denmek istenir ve burada da ek fiil vardır.

💡 İpucu: "Yok" ve "var" kelimeleri de isim soylu sözcüklerdir ve ek fiil alarak yüklem olabilirler. "Evde kimse yoktu." (yok idi), "Parası varmış." (var imiş)

Ek Fiilin Fiillere Gelerek Birleşik Zamanlı Fiil Yapması

Ek fiil, basit zamanlı (tek kip eki almış) bir fiile gelerek onu birleşik zamanlı (iki kip eki almış) bir fiil yapar. Bu durumda ek fiilin üç farklı çekimi vardır:

• 1. Hikaye Birleşik Zamanı (-idi): Fiil + Kip Eki + -idi
  Örnek: "Geliyordu." (geliyor idi), "Okumuştu." (okumuş idi), "Gelecekti." (gelecek idi)
• 2. Rivayet Birleşik Zamanı (-imiş): Fiil + Kip Eki + -imiş
  Örnek: "Geliyormuş." (geliyor imiş), "Okumuşmuş." (okumuş imiş), "Gelecekmiş." (gelecek imiş)
• 3. Şart Birleşik Zamanı (-ise): Fiil + Kip Eki + -ise
  Örnek: "Geliyorsa." (geliyor ise), "Okumuşsa." (okumuş ise), "Gelecekse." (gelecek ise)

Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar

Ek fiil, birleşik zamanlı fiiller oluştururken cümleye farklı anlamlar katabilir. Bu anlamları bilmek, soruları doğru çözmende sana büyük avantaj sağlar:

• Terk Edilmiş Alışkanlık: Genellikle geniş zamanın hikayesi (-erdi, -ardı) ile ifade edilir.
  Örnek: "Eskiden her sabah koşu yapardım."
• Gerçekleşmemiş Niyet/Beklenti: Genellikle gelecek zamanın hikayesi (-ecekti, -acaktı) ile ifade edilir.
  Örnek: "Dün akşam film izlemeye gidecektim ama yetişemedim."
• Başkası Tarafından Aktarılma (Rivayet): Genellikle şimdiki zamanın veya öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti (-iyormuş, -mışmış) ile ifade edilir.
  Örnek: "Yeni bir işe başlamışmış."
• Kesinlik/İhtimal: Genellikle öğrenilen geçmiş zamanın geniş zamanı (-miştir, -mıştır) ile ifade edilir.
  Örnek: "Oraya çoktan varmıştır." (kesinlik) veya "Belki gelmiştir." (ihtimal)
• Küçümseme/İnanmama: Genellikle rivayet ekleriyle ifade edilir.
  Örnek: "Kendini çok akıllı sanıyormuş."

Ek Fiil Olmayan Durumlar ve Karıştırmaman Gerekenler

• Basit Zamanlı Fiiller: Sadece bir kip eki almış fiillerde ek fiil yoktur. Örneğin: "Geldi" (gel-di), "Gelecek" (gel-ecek), "Gidiyor" (git-iyor). Bu fiillerde sadece bir kip eki bulunur.
• Fiil Çekim Ekleri ile Ek Fiilin Ayrımı: Fiillere gelen şahıs ekleri veya kip ekleri ek fiil değildir. Ek fiil, kip ekinden sonra gelir ve fiile ikinci bir zaman/kip anlamı katar.
  Örnek: "Yazdı" (yaz-dı: sadece görülen geçmiş zaman kipi), "Yazıyordu" (yaz-ıyor-du: şimdiki zamanın hikayesi, burada ek fiil var).
• "Değil" Kelimesi: "Değil" kelimesi, ek fiilin olumsuzluk biçimidir ve ek fiil olarak kabul edilir.
  Örnek: "O iyi bir öğrenci değildi."

Ek Fiil Sayısı Bulma İpuçları

• Cümledeki her yüklemi dikkatlice kontrol et. Eğer yüklem bir isimse, kesinlikle ek fiil almıştır (gizli -dir olsa bile).
• Eğer yüklem bir fiilse, kaç tane kip eki aldığını kontrol et. İki kip eki almışsa (birleşik zamanlıysa) ek fiil vardır.
• Yan cümlelerdeki isim veya fiil yüklemleri de gözden kaçırma (özellikle "-ise" eki).
• "Değil" kelimesi de ek fiilin olumsuzudur ve ek fiil olarak sayılır.

Unutma, ek fiil konusu pratikle pekişir. Bol bol soru çözerek ve bu ders notlarını tekrar ederek konuyu çok daha iyi anlayacaksın. Başarılar dilerim!