Merhaba 11. Sınıf Öğrencileri,

Bu ders notu, "11. Sınıf Şehirlerin Fonksiyonları, Etkileri ve Nüfus Politikaları Test 1" başlığı altında karşılaştığınız soruları temel alarak hazırlanmıştır. Amacımız, sınav öncesi son tekrarınızı yaparken başvurabileceğiniz, konuları bütüncül bir bakış açısıyla ele alan kapsamlı bir rehber sunmaktır.

I. Nüfus Politikaları ve Nüfusun Özellikleri

Nüfus politikaları, ülkelerin nüfuslarının büyüklüğünü, yapısını ve dağılımını etkilemek amacıyla uyguladığı stratejilerdir. Bu politikalar, ülkenin gelişmişlik düzeyi, ekonomik durumu, demografik yapısı ve geleceğe yönelik hedefleri doğrultusunda farklılık gösterir.

• Nüfus Artış Hızını Azaltmaya Yönelik Politikalar:
  • Genellikle hızlı nüfus artışı yaşayan, kaynakları kısıtlı veya kalkınma hızı nüfus artışına yetişemeyen ülkeler tarafından uygulanır.
  • Örnek Ülkeler: Hindistan, Çin, Mısır gibi gelişmekte olan ülkeler.
  • Uygulamalar: Doğum kontrol yöntemlerinin teşviki, evlenme yaşının yükseltilmesi, çocuk yardımlarının azaltılması, doğum izinlerinin kısaltılması.
• Nüfus Artış Hızını Yükseltmeye Yönelik Politikalar:
  • Genellikle gelişmiş, yaşlı nüfus oranı yüksek, iş gücü açığı yaşayan ülkeler tarafından uygulanır.
  • Örnek Ülkeler: İngiltere, Almanya, Fransa, Japonya, Norveç, İsveç, Kanada gibi gelişmiş ülkeler.
  • Uygulamalar: Doğum kontrol yöntemlerinin kısıtlanması, çocuk yardımlarının artırılması, doğum izinlerinin uzatılması, evlenme ve çocuk sahibi olmayı teşvik eden politikalar.
  • Avrupa ülkelerinde yaşlı nüfus oranının fazla olması, genç nüfus oranının az olması, doğurganlık oranının düşük olması ve iş gücüne olan ihtiyacın artması, bu tür politikaların temel nedenleridir.
• Nüfusun Nitelik ve Niceliğini Yükseltmeye Yönelik Politikalar:
  • Nüfusun hem sayısını hem de eğitim, sağlık, yaşam kalitesi gibi özelliklerini iyileştirmeyi hedefler. Gelişmekte olan veya nüfus yapısını dengelemeye çalışan ülkeler tarafından uygulanabilir.

Ülke Gelişmişlik Düzeyi ve Nüfus Politikası İlişkisi:

• Gelişmiş ülkeler (örn: Norveç, İsveç) genellikle düşük doğum oranları, uzun yaşam süreleri ve yaşlı nüfusun artması nedeniyle nüfus artış hızını yükseltmeye çalışır. İş gücü ihtiyacı bu politikalarda önemli bir etkendir.
• Gelişmekte olan ülkeler (örn: Hindistan) ise genellikle yüksek doğum oranları ve genç nüfusun fazlalığı nedeniyle nüfus artış hızını azaltmaya yönelik politikalar izleyebilir.

Nüfusun İkiye Katlanma Süresi:

• Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi arttıkça, nüfusun ikiye katlanma süresi uzar. Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde bu süre daha kısadır (örn: Afrika kıtasındaki ülkeler).

Nüfus Özellikleri ve Ülke Tespiti:

• Doğurganlık oranı düşük, iş gücü ihtiyacı fazla, ortalama yaşam süresi uzun olan ülkeler genellikle gelişmiş ülkelerdir (örn: Norveç).
• Doğurganlık oranı yüksek, genç nüfus oranı fazla, ortalama yaşam süresi kısa olan ülkeler ise genellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerdir.

II. Nüfus Artışının Sonuçları

Nüfus artışı, bir ülkenin sosyal, ekonomik ve çevresel yapısı üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkilere yol açabilir.

• Nüfus Artışının Olumsuz Sonuçları:
  • Temel ihtiyaçların karşılanamaması (gıda, barınma, eğitim, sağlık hizmetlerinde yetersizlik).
  • Doğal kaynakların tüketiminin artması.
  • Çevre sorunlarının artması.
  • Kişi başına düşen milli gelirin azalması.
  • Tasarrufların azalması.
  • İşsizliğin artması.
• Nüfus Artışının Olumlu Sonuçları:
  • İş gücünün artması (özellikle genç ve dinamik nüfus).
  • İç pazarın genişlemesi.
  • Vergi gelirlerinin artması.
  • Üretimin artması.

⚠️ Dikkat: Geçmişte nüfus miktarı askeri, siyasi ve ekonomik güç olarak görülürken, günümüzde temel ihtiyaçların karşılanamaması ve göç hareketlerinin hızlanması gibi faktörler bu bakış açısını değiştirmiştir. Artık nüfusun niceliğinden çok niteliği (eğitimli, sağlıklı, nitelikli iş gücü) ön plana çıkmaktadır.

III. Şehirlerin Fonksiyonları ve Küresel Etkileri

Şehirler, tarih boyunca ve günümüzde farklı fonksiyonlara sahip olarak gelişmiş ve küresel ölçekte etkiler yaratmışlardır.

• Şehirlerin Fonksiyonel Özellikleri: Şehirler tek bir fonksiyonla sınırlı kalmayıp, zamanla birden fazla fonksiyonu bünyesinde barındırabilirler.
  • Ticaret ve Finans Şehirleri: Bankacılık, borsa ve uluslararası ticaretin yoğun olduğu merkezlerdir (örn: New York, Londra, Tokyo).
  • Liman Şehirleri: Deniz ticareti ve taşımacılığında önemli rol oynayan şehirlerdir (örn: Hamburg, Rotterdam, İstanbul).
  • Eğitim Şehirleri: Üniversiteleri ve araştırma merkezleriyle öne çıkan kentlerdir (örn: Oxford, Cambridge, Boston).
  • Moda ve Kültür Şehirleri: Moda, sanat ve kültürel etkinliklerin merkezi olan şehirlerdir (örn: Paris, Milano, New York).
  • Siyasi/Yönetim Şehirleri: Ülke veya uluslararası kuruluşların yönetim merkezleridir (örn: Washington D.C., Ankara, Brüksel).
  • Sanayi Şehirleri: Yoğun sanayi faaliyetlerinin bulunduğu kentlerdir (örn: Essen - Ruhr Bölgesi).
  • Turizm ve Festival Şehirleri: Yılın belirli dönemlerinde gerçekleştirdikleri festivaller, karnavallar veya tarihi/doğal güzellikleriyle küresel boyutta etkili olan şehirlerdir (örn: Madrid, Rio de Janeiro).
  • Dini Şehirler: Farklı inançlar için kutsal kabul edilen ve hac ziyaretlerine ev sahipliği yapan kentlerdir (örn: Kudüs, Mekke, Roma - Vatikan).
• Küresel Etkiye Sahip Şehirler: Dünya genelindeki siyasi, ekonomik, kültürel gelişmeleri etkileyen, uluslararası öneme sahip şehirlerdir. Bu şehirler genellikle birden fazla güçlü fonksiyona sahiptir.
  • Ekonomi ve Finans: New York, Londra.
  • Siyaset: Washington D.C.
  • Kültür ve Sanat: Paris.
• Şehirlerin Gelişimini Etkileyen Faktörler:
  • Konum: Coğrafi ve stratejik konumu (deniz yolları, ticaret yolları üzerinde olması).
  • Hinterlant: Arka bölgesiyle olan ekonomik ve sosyal bağlantısı, hinterlantın genişliği ve zenginliği.
  • Sanayi: Sanayi faaliyetlerinin gelişmişliği, iş imkanları.
  • Ulaşım: Ulaşım ağlarının gelişmişliği.
  • Doğal Kaynaklar: Çevresindeki doğal kaynakların varlığı.
• İlk Şehir Yerleşmeleri: Tarih boyunca ilk şehir yerleşmeleri genellikle verimli tarım alanları, su kaynaklarına yakın bölgelerde ortaya çıkmıştır. Mezopotamya, Mısır, İndus ve Sarı Irmak medeniyetleri bu bölgelere örnektir. Bu bağlamda Hindistan, Çin, Mısır, Irak gibi ülkeler ilk şehir yerleşmelerinin görüldüğü yerlerdendir. Kanada gibi yeni dünya ülkeleri ise bu kategoriye girmez.

💡 İpucu: Bir şehrin fonksiyonu zamanla değişebilir veya birden fazla fonksiyonu bir arada barındırabilir. Bir şehrin küresel etkisi genellikle birden fazla güçlü fonksiyona sahip olmasıyla ilişkilidir.

Umarız bu ders notu, konuları daha iyi anlamanıza ve sınavlarınıza daha hazırlıklı girmenize yardımcı olur. Başarılar dileriz!