Merhaba 11. Sınıf öğrencisi!

Bu ders notu, "Destek ve Hareket Sistemi" ünitesine ait bir testteki soruları temel alarak hazırlanmıştır. Amacımız, bu testte karşına çıkan konuları genel bir tekrarla pekiştirmeni ve sınavlara daha hazırlıklı girmeni sağlamaktır. Notlar, konunun ana hatlarını ve sıkça karıştırılan noktalarını vurgulayarak, hızlı ve etkili bir tekrar yapmana yardımcı olacaktır.

1. Kemik Dokusu ve İskelet Sistemi

• Kemik Dokunun Yapısı:
  • Sıkı (Kompakt) Kemik Dokusu: Kemiklerin dış kısmında bulunur, sert ve dayanıklıdır. İçerisinde kan damarları ve sinirlerin geçtiği Havers kanalları (boyuna) ve bu kanalları birbirine bağlayan Volkmann kanalları (enine) yer alır.
  • Süngerimsi Kemik Dokusu: Kemiklerin iç kısmında ve uzun kemiklerin uç kısımlarında bulunur. Gözenekli yapısı sayesinde kemiğe hafiflik kazandırır. Boşluklarında kırmızı kemik iliği bulunur ve bu iliğin temel görevi kan hücrelerini (alyuvar, akyuvar, trombosit) üretmektir.
  • Kemik Zarı (Periost): Kemiğin en dışını saran, bol kan damarı ve sinir içeren zardır. Kemiğin beslenmesini, onarımını, enine büyümesini ve kırıkların iyileşmesini sağlar.
• Kemik Büyümesi ve Gelişimi:
  • Kemiklerin büyümesi ve gelişmesi üzerinde birçok faktör etkilidir:
    • Hormonlar: Büyüme hormonu (STH), Kalsitonin, Parathormon, Tiroksin, Eşey hormonları.
    • Mineraller: Kalsiyum, Fosfor, Magnezyum gibi mineraller kemik yapısının temelini oluşturur.
    • Vitaminler: D vitamini (kalsiyum emilimini artırır, güneş ışığı ile sentezlenir), A ve C vitaminleri de kemik gelişimi için önemlidir.
    • Güneş Işığı: D vitamini sentezi için gereklidir.
    • Genetik Faktörler ve Dengeli Beslenme.
• Yaşlılıkta Kemik Dokudaki Değişimler:
  • Yaş ilerledikçe kemik dokudaki inorganik madde (özellikle kalsiyum) birikimi artar. Bu durum, kemiklerin daha sert ve kırılgan olmasına neden olur.
  • Organik madde (kolajen lifler) oranı azalır.
  • ⚠️ Dikkat: Yaşlılıkta kemik sayısında bir azalma görülmez, ancak kemik yoğunluğu azalabilir (osteoporoz).
• Eklem Çeşitleri: İki veya daha fazla kemiğin birleştiği yerlere eklem denir.
  • Oynamaz (Hareketsiz) Eklemler: Kemikler arasında eklem boşluğu bulunmaz, kemikler birbirine sıkıca bağlıdır. Örnek: Kafatası kemikleri arasındaki eklemler.
  • Yarı Oynar Eklemler: Sınırlı hareket yeteneğine sahiptir. Kemikler arasında kıkırdak diskler bulunur. Örnek: Omurlar arası eklemler.
  • Oynar (Hareketli) Eklemler: Geniş hareket yeteneğine sahiptir. Eklem kapsülü, eklem kıkırdağı, eklem sıvısı (sinoviyal sıvı) ve bağlar bulunur. Örnek: Kol ve bacak eklemleri (diz, dirsek, kalça).

2. Kıkırdak Dokusu

• Kıkırdak doku, kemik dokusuna göre daha esnek bir yapıya sahiptir ve kan damarı içermez. Üç temel çeşidi vardır:
  • Hiyalin Kıkırdak: En yaygın kıkırdak tipidir. Basınca ve esnekliğe dayanıklıdır. Örnek: Soluk borusu, eklem yüzeyleri, kaburga uçları, embriyonik iskelet.
  • Elastik Kıkırdak: Bol miktarda elastik lif içerir, bu sayede yüksek esnekliğe sahiptir. Örnek: Kulak kepçesi, gırtlak kapağı (epiglot).
  • Fibröz (Lifli) Kıkırdak: Bol miktarda kolajen lif içerir, basınca ve çekmeye karşı çok dayanıklıdır. Örnek: Omurlar arası diskler, diz eklemindeki menisküsler.
• 💡 İpucu: Kıkırdak doku çeşitlerinin bulunduğu yerleri iyi bilmek, sorularda ayırt edici olabilir.

3. Kas Dokusu ve Kasılma Mekanizması

• Kas Tipleri ve Özellikleri: İnsan vücudunda üç çeşit kas dokusu bulunur:
  • Çizgili (İskelet) Kas:
    • İskelet sistemine bağlıdır, istemli çalışır.
    • Hücreleri silindirik, çok çekirdekli ve enine bantlaşma gösterir.
    • Hızlı kasılır ve çabuk yorulur.
  • Düz Kas:
    • İç organların yapısında bulunur (mide, bağırsak, damarlar vb.), istemsiz çalışır.
    • Hücreleri mekik şeklinde, tek çekirdekli ve enine bantlaşma göstermez.
    • Yavaş kasılır ve geç yorulur.
  • Kalp Kası:
    • Sadece kalbin yapısında bulunur, istemsiz çalışır.
    • Hücreleri dallanmış, tek veya iki çekirdekli ve enine bantlaşma gösterir.
    • Hızlı kasılır ve yorulmaz (ritmik çalışır).
• Kasların Ortak Özellikleri:
  • Tüm kas tipleri, kasılmayı sağlayan aktin ve miyozin adı verilen protein yapılı telcikleri (miyofibrilleri) içerir.
  • Kimyasal enerjiyi (ATP) mekanik enerjiye dönüştürerek hareket sağlar.
  • Kasılma ve gevşeme özelliğine sahiptirler.
• İskelet Kasının Yapısal Hiyerarşisi (Büyükten Küçüğe):
  1. Kas Demeti: Kas liflerinin (hücrelerinin) bir araya gelmesiyle oluşur.
  2. Kas Lifi (Kas Hücresi): Çok çekirdekli, silindirik hücrelerdir.
  3. Miyofibril: Kas lifinin içinde bulunan, aktin ve miyozin filamentlerinden oluşan kasılma birimleridir.
  4. Sarkomer: İki Z çizgisi arasında kalan miyofibril parçasıdır ve kasılmanın temel birimidir.
• Kas Kasılması (Kaygan İplikler Hipotezi):
  • Kas kasılması sırasında aktin filamentleri miyozin filamentleri üzerinde kayar.
  • Sarkomerdeki Değişimler:
    • Z çizgileri: Birbirine yaklaşır.
    • I bandı: Kısalır.
    • H bandı: Kısalır ve tamamen kaybolabilir.
    • A bandı: Boyu değişmez (miyozin filamentlerinin boyu değişmez).
    • Kasın hacmi değişmez.
  • Kasılma ve Gevşeme Sırasında Maddelerin Değişimi:
    • Kasılma sırasında: ATP azalır, ADP artar, Kreatin fosfat azalır, Glikoz/Glikojen azalır, Oksijen azalır, Laktik asit artar (oksijensiz solunumda), CO2 artar, Isı artar.
    • Gevşeme sırasında: ATP artar, ADP azalır, Kreatin fosfat artar, Glikoz/Glikojen artar (depolanır), Oksijen artar, Laktik asit azalır, CO2 azalır, Isı azalır.
• Kas Enerjisi Kaynakları ve Kullanım Sırası: Yoğun kas faaliyeti sırasında enerji ihtiyacını karşılamak için moleküller belirli bir sıraya göre kullanılır:
  1. ATP (Adenozin Trifosfat): Kas hücresinde hazır bulunan ve doğrudan kullanılan enerjidir. Çok az miktarda bulunur.
  2. Kreatin Fosfat: ATP bittiğinde, kreatin fosfat molekülündeki fosfat ADP'ye aktarılır ve ATP üretilir. Hızlı ama kısa süreli enerji sağlar.
  3. Glikoz (Glikojen): Kreatin fosfat da tükendiğinde, kaslardaki glikojen depoları glikoza dönüştürülerek solunumda kullanılır.
  4. Yağ Asitleri: Glikoz depoları azaldığında yağlar enerji kaynağı olarak kullanılır.
  5. Protein: En son ve zorunlu durumlarda enerji kaynağı olarak kullanılır. Proteinlerin enerji için kullanılması vücut için yıkıcıdır.
• 💡 İpucu: Kas kasılması sırasında gerçekleşen olayların grafiklerini yorumlarken, hangi maddelerin artıp hangilerinin azaldığını iyi bilmek önemlidir. Örneğin, ATP ve kreatin fosfat azalırken, ADP, ısı ve CO2 artar.

4. Destek ve Hareket Sisteminin Genel İşlevleri

• Vücuda şekil verir, iç organları korur.
• Kaslarla birlikte hareket etmeyi sağlar.
• Kan hücrelerinin üretimini sağlar (kırmızı kemik iliği).
• Mineral depolar (kalsiyum, fosfor).
• Kaslar, kimyasal enerji olan ATP'yi mekanik enerjiye (hareket) ve ısı enerjisine dönüştürür.

Umarım bu ders notu, Destek ve Hareket Sistemi konusundaki bilgilerinizi pekiştirmenize ve sınavlarınızda başarılı olmanıza yardımcı olur. Başarılar dilerim!