🎓 8. sınıf Sözcükte Anlam Test 2 - Ders Notu ve İpuçları

Merhaba Sevgili Öğrenciler,

Bu ders notu, "Sözcükte Anlam" ve "Fiilimsiler" konularındaki bilgilerinizi pekiştirmeniz ve sınavlarda daha başarılı olmanız için hazırlandı. Testteki soruları analiz ederek, bu iki önemli konunun temel noktalarını, dikkat etmeniz gereken yerleri ve pratik ipuçlarını bir araya getirdim. Hazırsanız, bilgilerinizi tazelemeye başlayalım!

Sözcükte Anlam Konuları

Sözcükler, kullanıldıkları cümlelere ve bağlamlara göre farklı anlamlar kazanabilir. Bu bölümde, sözcüklerin anlam özelliklerini ve cümle içindeki kullanımlarını inceleyeceğiz.

• Gerçek (Temel) Anlam
• Bir sözcüğün akla gelen ilk, asıl anlamıdır. Sözlükteki ilk karşılığı genellikle gerçek anlamıdır.
• Örnek: "Kuşun kanadı kırılmıştı." (Hayvanın uçmasını sağlayan organ)
• 💡 İpucu: Bir sözcüğün gerçek anlamını bulmak için onu tek başına düşünün veya en yaygın kullanımını gözünüzde canlandırın.
• Yan Anlam
• Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşmadan, ona benzerlik veya işlev ilişkisiyle kazandığı yeni anlamdır. Genellikle somut anlamlıdır.
• Örnek: "Uçağın kanadı hasar görmüştü." (Uçağın uçmasını sağlayan bölüm)
• Mecaz Anlam
• Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak, soyut bir anlam kazanmasıdır. Genellikle benzetme yoluyla oluşur ve zihnimizde farklı bir çağrışım uyandırır.
• Örnek: "Bu olayda onun da kanadı kırıldı." (Moralinin bozulması, gücünü kaybetmesi)
• ⚠️ Dikkat: Mecaz anlamlı sözcükler, genellikle somut bir varlığı veya eylemi soyut bir kavramı anlatmak için kullanır.
• Terim Anlam
• Bilim, sanat, spor veya meslek dallarına özgü, belirli bir kavramı veya olayı karşılayan sözcüklerdir. Bu alanlarda kullanıldıklarında özel bir anlam taşırlar.
• Örnek: "Oyunun ikinci perdesi çok etkileyiciydi." (Tiyatro terimi)
• 💡 İpucu: Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için, o sözcüğü ait olduğu alanın dışında bir cümlede kullanmaya çalışın. Eğer genel bir anlam kazanıyorsa, o cümlede terim değildir. Örneğin, "perde" kelimesi evdeki pencere perdesi anlamıyla terim değildir.
• Sesteş (Eş Sesli) Sözcükler
• Yazılışları ve okunuşları aynı olan, ancak anlamları birbirinden tamamen farklı ve aralarında hiçbir anlam ilişkisi bulunmayan sözcüklerdir.
• Örnek: "Yüz" (insan yüzü), "yüz" (denizde yüzmek), "yüz" (sayı).
• ⚠️ Dikkat: Türkçede bazı kökler hem isim hem fiil olarak kullanılabilir (örn: "kaz" (hayvan) ve "kaz" (kazmak fiili)). Bunlar da sesteş kabul edilir. Ancak, ek alarak farklılaşan sözcükler (örn: "gel-" fiili ve "gelir" (kazanç) ismi) sesteş değildir, çünkü kökleri aynıdır ve anlam ilişkisi vardır.
• Sözcükte Çok Anlamlılık
• Bir sözcüğün, kullanıldığı cümleye veya bağlama göre farklı, ancak birbiriyle ilişkili anlamlar kazanması durumudur. Bir sözcüğün temel anlamından yola çıkarak yan ve mecaz anlamlar geliştirmesiyle oluşur.
• Örnek: "Çıkmak" sözcüğü; "yukarı gitmek", "ortaya çıkmak", "dışarıya gitmek", "ayrılmak" gibi birçok farklı anlamda kullanılabilir.
• 💡 İpucu: Bir sözcüğün anlamını bulmak için cümlenin tamamını okumak ve bağlamı anlamak çok önemlidir. Sözcüğün yerine hangi kelimeyi koyduğunuzda cümlenin anlamı bozulmuyor, ona bakın.
• Deyimler
• Genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kendine özgü bir anlam kazanan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Bir durumu, bir olayı veya bir duyguyu etkili bir şekilde anlatmak için kullanılırlar.
• Örnek: "Göz kulak olmak" (birini veya bir şeyi korumak, gözetmek).
• ⚠️ Dikkat: Deyimler kalıplaşmış sözlerdir, sözcüklerinin yerini değiştiremez veya yerine başka sözcükler koyamazsınız. Anlamları genellikle mecazidir ve sözcüklerin tek tek anlamlarından çıkarılamaz.
• İkilemeler
• Anlamı pekiştirmek, güçlendirmek veya anlatıma güzellik katmak amacıyla iki sözcüğün art arda kullanılmasıyla oluşan söz gruplarıdır.
• Oluşum Şekilleri:
  • Aynı sözcüğün tekrarı: "koşa koşa", "yavaş yavaş"
  • Eş anlamlı sözcüklerle: "güçlü kuvvetli", "ses seda"
  • Zıt anlamlı sözcüklerle: "aşağı yukarı", "ileri geri"
  • Biri anlamlı, diğeri anlamsız: "eski püskü", "eğri büğrü"
  • İkisi de anlamsız: "palas pandıras", "abur cubur"
  • Yansıma sözcüklerle: "horul horul", "şırıl şırıl"
• ⚠️ Dikkat: İkilemeyi oluşturan sözcüklerin tek başına anlamı olup olmadığını kontrol edin. Bazı ikilemelerde her iki sözcük de anlamlıyken, bazılarında biri veya ikisi de anlamsız olabilir.
• Sözcüklerin Cümleye Kattığı Anlam
• Bir sözcüğün veya söz grubunun cümlede kullanıldığı bağlama göre kazandığı özel anlamdır. Bu tür sorularda, altı çizili ifadenin cümlenin genel anlamına nasıl bir katkı sağladığına bakılır.
• 💡 İpucu: Altı çizili ifadeyi cümleden çıkarıp yerine şıklardaki anlamları koyarak cümlenin anlam bütünlüğünü koruyup korumadığına bakın. En uygun olan doğru cevaptır.

Fiilimsiler (Eylemsiler) Konuları

Fiilimsiler, fiillerden türeyen ancak fiil gibi çekimlenemeyen, cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Türkçenin en önemli konularından biridir.

• Fiilimsiler Nedir?
• Fiil kök veya gövdelerine belirli ekler getirilerek oluşturulan, fiilin bazı özelliklerini taşıyan ancak fiil gibi çekimlenemeyen (şahıs ve kip eki alamayan) sözcüklerdir. Cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde bulunurlar.
• Genel Özellikler:
  • Fiil kök veya gövdelerine gelirler.
  • Olumsuzluk eki (-ma, -me) alabilirler.
  • Fiil çekim eklerini (kip ve şahıs eklerini) almazlar.
  • Cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılırlar.
• 1. İsim-Fiiller (Ad Eylemler)
• Fiillere -ma (-me), -ış (-iş, -uş, -üş), -mak (-mek) ekleri getirilerek oluşturulur ve cümlede isim görevinde kullanılırlar.
• Örnekler: "Onun yüzme yeteneği harika.", "Bu gülüşü hiç unutamam.", "Kitap okumak en büyük zevkimdir."
• 2. Sıfat-Fiiller (Ortaçlar)
• Fiillere -an (-en), -ası (-esi), -mez (-maz), -ar (-er, -ır, -ir, -ur, -ür), -dik (-dık, -dik, -duk, -dük), -ecek (-acak), -miş (-mış, -miş, -muş, -müş) ekleri getirilerek oluşturulur ve cümlede sıfat görevinde kullanılırlar. Bir ismi nitelerler. (Kodlama: Anası Mezardik Ecekmiş)
• Örnekler: "Koşan çocuk düştü.", "Görülesi yerler vardı.", "Gelmez misafir olmaz.", "Güler yüzlü biriydi.", "Bildik konuları tekrar ettik.", "Gelecek günler güzel olacak.", "Solmuş çiçekleri topladı."
• ⚠️ Dikkat: Adlaşmış Sıfat-Fiiller: Sıfat-fiillerin niteledikleri isim düştüğünde, sıfat-fiil ismin yerine geçer ve ismin aldığı ekleri alabilir. Ancak fiilimsi özelliğini kaybetmez.
  • Örnek: "Gelen öğrenciler otursun." (gelen: sıfat-fiil) -> "Gelenler otursun." (gelenler: adlaşmış sıfat-fiil)
• 3. Zarf-Fiiller (Bağ-Fiiller / Ulaçlar)
• Fiillere çeşitli ekler getirilerek oluşturulur ve cümlede zarf görevinde kullanılırlar. Fiili veya fiilimsiyi durum ya da zaman yönünden tamamlarlar.
• Ekleri: -ken, -alı (-eli), -madan (-meden), -ince (-ınca, -ünce, -unca), -ip (-ıp, -üp, -up), -arak (-erek), -dıkça (-tıkça), -r...-mez, -e...-e, -a...-a, -casına (-cesine), -maksızın (-meksizin), -dığında (-tığında) vb.
• Örnekler: "Gülerek konuştu.", "Eve gelince haber ver.", "Okumadan geçme.", "Çalışırken müzik dinler."
• ⚠️ Dikkat: Fiilimsiler ve Kalıcı Adlar
• Bazı fiilimsi ekleri alan sözcükler zamanla fiilimsi özelliğini kaybederek bir varlığın veya kavramın adı haline gelir. Bunlara kalıcı ad denir ve fiilimsi olarak kabul edilmezler.
• Örnekler: "Dondurma" (yiyecek adı), "çakmak" (nesne adı), "dolma" (yemek adı), "kazma" (alet adı), "giriş" (yer adı).
• Kalıcı adlar olumsuzluk eki alamazlar. Örneğin, "dondurmama", "çakmamak" gibi kullanımlar yanlıştır. Bu, fiilimsi ile kalıcı adı ayırt etmede önemli bir ipucudur.
• 💡 İpucu: Fiilimsi Sayısı Bulma
• Bir cümlede fiilimsi sayısını bulurken, her bir fiilimsi ekini alan sözcüğü dikkatlice tespit edin. Kalıcı adları fiilimsi olarak saymamaya özen gösterin. Adlaşmış sıfat-fiillerin de fiilimsi olduğunu unutmayın. Cümledeki her fiilimsi ekini alan kelimeyi tek tek işaretleyerek sayım yapın.

Sevgili öğrenciler, bu ders notları "Sözcükte Anlam" ve "Fiilimsiler" konularındaki temel bilgileri pekiştirmeniz ve sık yapılan hatalardan kaçınmanız için hazırlandı. Unutmayın, Türkçe konularında bol bol soru çözmek, okuduğunuzu anlama becerinizi geliştirmek ve anlamadığınız yerleri tekrar etmek başarının anahtarıdır. Başarılar dilerim!