Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "9. sınıf Hikaye Karma Test 5" testindeki soruları temel alarak, hikaye türleri, anlatım teknikleri ve dil bilgisi konularında kapsamlı bir tekrar yapmanızı sağlamak amacıyla hazırlandı. Sınav öncesi son tekrarınız için bu notları dikkatlice okumanız, konuları pekiştirmenize ve sık yapılan hatalardan kaçınmanıza yardımcı olacaktır.

🎓 9. sınıf Hikaye Karma Test 5 - Ders Notu ve İpuçları

Bu test, Türk Dili ve Edebiyatı dersinin temel konularından olan hikaye (öykü) türleri, anlatım biçimleri, anlatıcı bakış açıları, hikaye unsurları ve dil bilgisi konuları (noktalama işaretleri, yazım kuralları, ses olayları) üzerine odaklanmaktadır. Başarılı olmak için bu konulara hakim olmak büyük önem taşımaktadır.

Hikaye (Öykü) Türleri ve Özellikleri

• Olay Hikayesi (Maupassant Tarzı Öykü):
  • Fransız yazar Guy de Maupassant tarafından geliştirilmiştir.
  • Serim (giriş), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) bölümlerinden oluşan, olay örgüsüne dayalı bir yapısı vardır.
  • Okuyucuda merak uyandırır ve bu merak düğüm bölümünde artırılıp çözüm bölümünde giderilir.
  • Olaylar genellikle mantıklı bir sıralama ile verilir.
  • Kişiler genellikle "tip" özelliği gösterir, yani tek yönlü ve belirli bir özelliği temsil ederler.
• Durum Hikayesi (Çehov Tarzı Öykü):
  • Rus yazar Anton Çehov tarafından geliştirilmiştir.
  • Olay örgüsü yerine, günlük yaşamdan bir kesiti, bir anı veya bir durumu ele alır.
  • Serim, düğüm, çözüm gibi belirgin bölümleri yoktur, genellikle bir sonuca bağlanmaz.
  • Okuyucuda merak uyandırmaktan çok, düşündürmeyi ve hissettirmeyi amaçlar.
  • Kişiler genellikle "karakter" özelliği gösterir, yani çok yönlü ve ayrıntılı bir şekilde tanıtılır.
  • Kişi, zaman, yer ögeleri olay zincirine bağlı değildir, daha çok atmosfer ve ruh hali ön plandadır.
• Ben Merkezli Hikaye:
  • Kahramanın daha çok kendi ruh halini ve hayal dünyasını yansıttığı hikayelerdir.
  • Hikayenin ana kahramanı genellikle yazarın kendisidir veya yazarın bakış açısıyla olaylar bireysel bunalımlar ve çıkmazlar üzerinden anlatılır.
  • Kahraman, dış dünyayı kendi iç dünyası ve ruh haline göre algılar ve anlamlandırır.
  • Franz Kafka bu türün önemli temsilcilerindendir.

💡 İpucu: Öyküde "tip" genellikle bir özelliği (cimrilik, kahramanlık vb.) temsil eden, tek boyutlu kişilerdir. "Karakter" ise daha karmaşık, çok yönlü ve ayrıntılı özelliklere sahip kişilerdir.

Anlatım Biçimleri

• Öyküleyici Anlatım (Hikaye Etme): Olayların bir akış içinde, zaman sırasına göre anlatıldığı anlatım biçimidir. Bir olayın başlangıcı, gelişimi ve sonucu vardır. Fiiller ağırlıktadır.
• Betimleyici Anlatım (Tasvir Etme): Varlıkların, nesnelerin, mekanların veya kişilerin ayırt edici özelliklerinin okuyucunun zihninde canlandırılacak şekilde anlatıldığı anlatım biçimidir. Sıfatlar ve zarflar ağırlıktadır.
• Açıklayıcı Anlatım: Bilgi vermeyi, bir konuyu öğretmeyi amaçlayan anlatım biçimidir. Nesnel bir dil kullanılır.
• Tartışmacı Anlatım: Bir düşünceyi çürütmek veya kendi düşüncesini savunmak amacıyla kullanılan anlatım biçimidir.

Anlatıcı Bakış Açıları

• Kahraman (Birinci Kişi) Anlatıcı:
  • Olayları yaşayan veya olayların içinde bulunan bir kişi tarafından anlatılır.
  • Anlatımda "ben" veya "biz" ifadeleri kullanılır.
  • Anlatıcı, sadece kendi gördüklerini, duyduklarını ve hissettiklerini aktarabilir.
  • Okuyucu, olayları kahramanın gözünden görür.
• İlahi (Tanrısal, Hâkim) Anlatıcı:
  • Olayların dışındadır ancak her şeyi bilir, görür ve duyar.
  • Kahramanların iç dünyalarına, düşüncelerine, duygularına ve geçmişlerine hakimdir.
  • Anlatımda "o" veya "onlar" ifadeleri kullanılır (üçüncü kişi anlatım).
  • Olayların neden ve sonuçlarını, kahramanların motivasyonlarını okuyucuya aktarabilir.
  • Yargılayıcı veya açıklayıcı ifadeler kullanabilir.
• Gözlemci (Üçüncü Kişi) Anlatıcı:
  • Olayların dışındadır ve bir kamera tarafsızlığıyla sadece gördüklerini aktarır.
  • Kahramanların iç dünyalarına giremez, sadece dışarıdan gözlemleyerek izlenimlerini sunar.
  • Anlatımda "o" veya "onlar" ifadeleri kullanılır (üçüncü kişi anlatım).
  • Okuyucu, olayları bir dış gözlemcinin bakış açısından görür.

⚠️ Dikkat: İlahi anlatıcı ile gözlemci anlatıcı arasındaki temel fark, ilahi anlatıcının karakterlerin iç dünyasına hakim olması, gözlemcinin ise sadece dışarıdan gözlemlemesidir.

Hikaye Unsurları

• Olay: Hikayede anlatılan temel durum veya yaşanan gelişmeler zinciri.
• Kişiler (Kahramanlar): Hikayede olayları yaşayan veya olayların merkezinde yer alan varlıklar.
• Yer (Mekan): Olayların geçtiği çevre veya ortam.
• Zaman: Olayların yaşandığı dönem, gün, saat gibi zaman dilimi.

Noktalama İşaretleri

• Virgül (,)
  • Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. (Örnek: Geldi, gördü, gitti.)
  • Eş görevli sözcük veya sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır. (Örnek: Pazardan elma, armut, muz aldık.)
  • Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtmek için kullanılır.
  • Ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
  • Hitaplardan sonra kullanılır.
• Soru İşareti (?)
  • Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
  • Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
• İki Nokta (:)
  • Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
  • Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
  • Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur.
• Üç Nokta (...)
  • Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
  • Alıntılarda başta, ortada veya sonda atlanan yerleri belirtmek için kullanılır.
  • Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını göstermek için kullanılır.
  • Kaba sayıldığı için veya başka bir nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
• Nokta (.)
  • Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.
  • Bazı kısaltmaların sonuna konur.
  • Sayıların sıralanmasında kullanılır (1., 2. vb.).

Yazım Kuralları

• Büyük Harflerin Kullanımı:
  • Cümle başları, özel isimler (kişi adları, yer adları, millet, dil, din adları vb.), unvanlar, kurum adları büyük harfle başlar.
  • Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
• Birleşik Kelimelerin Yazımı:
  • Ses düşmesi, ses türemesi veya anlam kayması gibi durumlarda birleşik kelimeler bitişik yazılır (Örnek: kaynana < kayın ana, hissetmek < his etmek).
  • Bazı birleşik fiiller (yardımcı fiille kurulanlar) ses olayı yoksa ayrı yazılır (Örnek: fark etmek, arz etmek).
  • "Rast gelmek" ayrı, "kıpkırmızı" (pekiştirme) bitişik yazılır.
  • "Apdest" değil, "abdest" doğru yazımdır.
• Çekim Ekleri:
  • İsimlere gelerek onların cümledeki görevini belirten (hal ekleri, iyelik ekleri, çoğul ekleri vb.) eklerdir.
  • Örnek: -e, -de, -den (hal ekleri), -im, -in, -i (iyelik ekleri), -ler, -lar (çoğul eki).
  • Bir kelimenin çekim eki alıp almadığını anlamak için kelimenin kök veya gövdesinin anlamını değiştirip değiştirmediğine bakılır. Çekim ekleri kelimenin anlamını değiştirmez, sadece cümledeki görevini belirler.

⚠️ Dikkat: Yazım kuralları genellikle ezberden çok pratikle pekişir. Bol bol okuma yapmak ve yazım kılavuzlarına başvurmak önemlidir.

Ses Bilgisi (Ses Olayları)

• Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi): İki heceli bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecedeki dar ünlünün düşmesidir. (Örnek: burun + u > burnu, beyin + i > beyni)
• Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi): Sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir kelimeye yumuşak ünsüzle (c, d, g) başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüzün sertleşmesidir. (Örnek: kitap + cı > kitapçı, ağaç + dan > ağaçtan)
• Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi): "p, ç, t, k" sert ünsüzleriyle biten bir kelimeye ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, bu sert ünsüzlerin "b, c, d, ğ" yumuşak ünsüzlerine dönüşmesidir. (Örnek: kitap + ı > kitabı, ağaç + a > ağaca)
• Kaynaştırma Ünsüzleri: Ünlüyle biten bir kelimeye ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde araya giren "y, ş, s, n" ünsüzleridir. (Örnek: kapı + a > kapıya, su + i > suyu)
• Ünlü Daralması: "a, e" geniş ünlüleriyle biten fiillere "-yor" eki geldiğinde, "a, e" ünlülerinin "ı, i, u, ü" dar ünlülerine dönüşmesidir. (Örnek: başla + yor > başlıyor, bekle + yor > bekliyor)

💡 İpucu: Ses olaylarını bulurken kelimenin kökünü ve aldığı ekleri doğru tespit etmek çok önemlidir.

Edebi Sanatlar (Sık Karşılaşılanlar)

• Kişileştirme (Teşhis): İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıklara insan özelliği verilmesidir. (Örnek: Rüzgar ağaçları fısıldıyordu.)
• Benzetme (Teşbih): İki farklı şey arasında ortak bir özellikten yola çıkarak zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir. (Örnek: Aslan gibi güçlü adam.)

Umarım bu kapsamlı ders notu, sınavlarınıza hazırlanırken size yol gösterir ve başarıya ulaşmanıza yardımcı olur. Bol şans dilerim!