Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Bu ders notu, "9. sınıf Yazım Kuralları Test 1" testindeki soruları temel alarak yazım kuralları konusundaki bilgilerinizi pekiştirmeniz ve sık yapılan hatalardan kaçınmanız için hazırlandı. Yazım kuralları, Türkçeyi doğru ve etkili kullanmanın temelidir. Bu notları dikkatlice okuyarak sınavlarınıza daha iyi hazırlanabilir ve günlük yazışmalarınızda da kendinizi geliştirebilirsiniz.

🎓 9. sınıf Yazım Kuralları Test 1 - Ders Notu ve İpuçları

Bu test, özellikle büyük harflerin kullanımı, birleşik kelimelerin yazımı, ikilemeler, pekiştirmeli sözcükler, bağlaçlar ve ses olaylarının yazıma etkisi gibi temel yazım kurallarını kapsamaktadır. Şimdi bu konuları detaylıca inceleyelim:

1. Büyük Harflerin Kullanımı

• Belirli Tarih Bildiren Ay ve Gün Adları: Belirli bir tarihi (gün ve ay) bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
  • Örnek: 29 Ekim 1923 Salı günü, 15 Mart 2024 Cuma.
  ⚠️ Dikkat: Belirli bir tarih bildirmeyen ay ve gün adları küçük harfle yazılır.
  • Örnek: Her ağustos ayında, okullar eylülün ikinci haftası açılır.
• Özel İsimler: Kişi adları, soyadları, eser adları, yer adları, kurum adları gibi özel isimler her zaman büyük harfle başlar. Özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır, yapım ekleri ise ayrılmaz.
  • Örnek: Refik Halit Karay'ın, Memleket Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri.

2. Birleşik Kelimelerin Yazımı

• Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller: "Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak" yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiillerde, birleşme sırasında ses düşmesi (kaybolması) veya ses türemesi (eklenmesi) olursa bitişik yazılır. Ses olayı yoksa ayrı yazılır.
  • Ses düşmesi: kayıp olmak > kaybolmak, seyir etmek > seyretmek
  • Ses türemesi: his etmek > hissetmek, zan etmek > zannetmek
  • Ses olayı yok: yardım etmek, söz etmek, terk etmek, arz etmek.
• Anlam Kayması Olan Birleşik Kelimeler: Kelimelerden her ikisi veya ikincisi anlamını yitirip yeni bir kavramı karşılıyorsa bitişik yazılır.
  • Örnek: kuşburnu (bitki), aslanağzı (çiçek), demirbaş (eşya).
• Anlamını Koruyan Birleşik Kelimeler: Kelimelerden her ikisi de veya ikincisi anlamını koruyorsa ayrı yazılır.
  • Örnek: yer altı (bir yerin altı), su altı, hava yolu, deniz yolu.
  💡 İpucu: Bazı birleşik kelimeler zamanla kalıplaşarak bitişik yazılır hale gelmiştir (bugün, herhangi, biraz, birçok, birtakım, hiçbir, birkaç).

3. Pekiştirmeli Sözcüklerin Yazımı

• Sıfat veya zarf görevinde kullanılan pekiştirmeli sözcükler (m, p, r, s harfleriyle yapılanlar) her zaman bitişik yazılır.
  • Örnek: apaçık, sapsarı, dümdüz, kıpkırmızı, kapkara, yapayalnız.

4. İkilemelerin Yazımı

• İkilemeler her zaman ayrı yazılır ve aralarına hiçbir noktalama işareti (virgül, kısa çizgi vb.) konmaz.
  • Örnek: mırıldana mırıldana, soka soka, uzaktan uzağa, ümitsiz ümitsiz, yabancı yabancı.

5. "De" Bağlacı ve Ekinin Yazımı

• Bağlaç Olan "De/Da": Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olmaz, sadece anlamda bir daralma veya vurgu değişikliği olur. Her zaman ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimeye göre büyük ünlü uyumuna uyar (de/da).
  • Örnek: Sen de gel, kitap da okudu.
• Ek Olan "-De/-Da": Bulunma hâl eki olan "-de/-da", cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur. Her zaman bitişik yazılır ve kendisinden önceki kelimeye göre hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uyar (-de/-da, -te/-ta).
  • Örnek: Evde kimse yoktu, okulda ders işledik.
⚠️ Dikkat: "De" bağlacı hiçbir zaman "-te/-ta" şeklinde sertleşmez. Bu, sık yapılan bir hatadır.

6. "Ki" Bağlacı ve Ekinin Yazımı

• Bağlaç Olan "Ki": Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur. Ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimeye göre ünlü uyumuna uymaz.
  • Örnek: Bilgisayar bozuldu ki çalışamıyorum.
  💡 İpucu: "Mezhepsiz" (Mademki, oysaki, hâlbuki, çünkü, belki, illaki, sanki) kelimeleri bağlaç olmasına rağmen kalıplaşarak bitişik yazılır.
• Ek Olan "-Ki":
  • İlgi Eki (-ki): Bir ismin yerini tutar ve bitişik yazılır. (Örnek: Benimki, seninki, onunki.)
  • Sıfat Yapan Ek (-ki): Bir ismin önüne gelerek onu niteler ve bitişik yazılır. (Örnek: Evdeki hesap, yarınki maç, duvardaki resim.)
⚠️ Dikkat: "Her zaman ki" gibi kalıplarda "ki" ayrı yazılmaz, "her zamanki" şeklinde bitişik yazılır çünkü burada sıfat yapan ektir.

7. Bağlaçların Yazımı (Genel)

• "İle" Bağlacı/Edatı: "İle" kelimesi hem bağlaç hem de edat olarak kullanılabilir. Ayrı da yazılabilir, kendinden önceki kelimeye bitişik de yazılabilir. Bitişik yazıldığında "-le/-la" şeklini alır.
  • Örnek: Kalem ile defter / Kalemle defter, saygı ile / saygıyla.
• "Ya da" Bağlacı: "Ya da" bağlacı her zaman ayrı yazılır. "Veya" anlamındadır.
  • Örnek: Çay ya da kahve içer misin?

8. Ses Olaylarının Yazıma Etkisi

• Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi): Sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir kelimeye yumuşak ünsüzle (c, d, g) başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüz sertleşerek (ç, t, k) değişir. Bu durum yazımda da gösterilmelidir.
  • Örnek: kitap-cı > kitapçı, ağaç-dan > ağaçtan, kapatmış-dı > kapatmıştı.
• Ünsüz Yumuşaması: P, ç, t, k sert ünsüzleriyle biten bir kelimeye ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, bu ünsüzler yumuşayarak b, c, d, ğ'ye dönüşür. Bu durum yazımda da gösterilmelidir.
  • Örnek: kitap-ı > kitabı, ağaç-a > ağaca, kağıt-ı > kağıdı, renk-i > rengi, Kuppeli > Kubbeli.

Bu ders notları, yazım kuralları konusundaki temel bilgilerinizi tazelemek ve sık yapılan hataları önlemek için size yol gösterecektir. Bol bol pratik yaparak ve okuma yaparak yazım kurallarına daha kolay hakim olabilirsiniz. Başarılar dilerim!