Merhaba sevgili 9. sınıf öğrencileri!

Edebiyat dersine hoş geldiniz! Bu ders notu, "Edebiyat Nedir? Edebiyatın Bilim ve Güzel Sanatlarla İlişkisi" konulu testinizdeki ana başlıkları ve kritik noktaları anlamanıza yardımcı olmak için özel olarak hazırlandı. Amacımız, edebiyatın temel kavramlarını, bilimle ve diğer sanat dallarıyla olan ilişkisini sağlam bir şekilde kavramanızdır. Bu notlar, sınav öncesi son tekrarınızda size yol gösterecek ve konuları pekiştirmenizi sağlayacaktır.

Edebiyat Nedir? Temel Tanımı ve Amacı

• Tanım: Edebiyat, duygu, düşünce, hayal ve tasarımların söz ya da yazıyla estetik ve etkili bir üslupla anlatılması sanatıdır.
• Amaç: Edebiyatın temel amacı, güzel duyguları, hayalleri ve tasarımları yaratıcılığın süzgecinden geçirerek okuyucuyla paylaşmaktır. Okuyucuda estetik duygular uyandırmak, ona yeni duygu ve hayal dünyalarının kapılarını açmaktır.
• Malzeme: Edebiyatın en önemli malzemesi kelimelerdir. Edebiyatçı, kelimelere öyle anlamlar yükler ki, okuyucuda bambaşka bir duygu ve hayal dünyasının kapılarını aralar.
• Doğası: Edebiyatın malzemesi (kelimeler) soyut ve hayalidir. Bu yönüyle resim, heykel gibi somut malzemeler kullanan sanat dallarından ayrılır.

⚠️ Dikkat: Edebiyatın amacı bilgi vermek değil, estetik bir etki yaratmaktır. Öğretici metinler bilgi verirken, edebî metinler duygu ve hayal dünyasına hitap eder.

Edebiyatın Temel Özellikleri

• Kurmacalık: Edebiyat, dış dünyanın somut gerçekliğini olduğu gibi yansıtmaz. Gerçekliği kendi süzgecinden geçirerek, yeniden yorumlayarak, sanatın kendine özgü bir gerçekliğiyle dile getirir. Bu duruma "kurmacalık" denir. Edebiyatta hayat gerçekliği kurmacaya evrilir.
• Estetik Kaygı: Edebiyatın temelinde estetik zevk verme, güzellik yaratma ve okuyucuda estetik duygular uyandırma amacı yatar.
• Öznellik: Edebî eserlerde güzellik ölçütleri özneldir. Her okuyucu aynı eseri farklı şekillerde yorumlayabilir ve farklı duygular hissedebilir.
• Etkileyicilik: Edebiyat, kullandığı dil ve üslupla okuyucuyu etkilemeyi hedefler. Sözcüklere yüklenen çağrışım gücü, bu etkileyiciliği artırır.

💡 İpucu: Bir metnin edebî olup olmadığını anlamak için "kurmaca mı?", "estetik bir kaygı taşıyor mu?", "duygu ve hayale mi hitap ediyor?" sorularını sorabilirsin.

Edebiyat ve Bilim İlişkisi

• Yakın İlişki: Edebiyat; tarih, psikoloji, sosyoloji, felsefe gibi birçok bilim dalıyla önemli bir ilişki içindedir. Çünkü bu bilimlerin ve edebiyatın temelinde insanın duygu, düşünce ve davranışları bulunur.
• Bilimden Yararlanma: Bir romancı, karakterlerin ruhsal durumlarını yansıtırken psikoloji biliminden yararlanabilir; tarihî bir olayı anlatırken tarih biliminin verilerinden faydalanabilir.
• Farklı Amaçlar: Edebî eserler, bilimden yararlansa da bilimsel bir yapıt değildir; bir sanat eseridir, edebî metindir. Bilim, nesnel bilgi vermeyi amaçlarken, edebiyat estetik bir etki yaratmayı hedefler.

⚠️ Dikkat: Edebiyat bilimden yararlanır ancak bilimsel bir metin değildir. Bilim nesnel gerçekliği araştırır, edebiyat ise bu gerçekliği öznel bir bakış açısıyla kurmacaya dönüştürür.

Edebiyat ve Güzel Sanatlar İlişkisi

• Güzel Sanatlar Kategorisi: Edebiyat, müzik, resim, heykel, mimarlık gibi insanda coşku ve hayranlık uyandıran sanatların genel adı olan "Güzel Sanatlar" kategorisinde yer alır.
• Ortak Özellikler: Güzel sanatlar yüzyıllardır var olan, çeşitli malzemelerle oluşturulan, farklı duyulara hitap eden (yalnızca göze değil, kulağa, ruha da), çeşitli bilimlerden yararlanan ve edebiyatı da içeren geniş bir alandır.
• Malzeme Farklılığı: Diğer güzel sanatların malzemesi somut (resimdeki boya, heykeldeki taş) olabileceği gibi, edebiyatın malzemesi (kelimeler) ve müziğin malzemesi (ses) gibi soyut da olabilir.

Güzel Sanatların Sınıflandırılması

Güzel sanatlar, kullanılan malzemeye ve hitap ettikleri duyulara göre farklı kategorilere ayrılır:

• Fonetik (İşitsel) Sanatlar:
  • Malzemesi "ses ve dil" olan, kulağa hitap eden sanatlardır.
  • Örnekler: Müzik, Edebiyat.
• Plastik (Görsel) Sanatlar:
  • Nesnelerin değişik şekillerde işlenmesiyle oluşturulan, üç boyutluluk ve hacimlilik özellikleri gösteren, yalnızca görünüşe (göze) hitap eden sanatlardır.
  • Örnekler: Heykel, Mimari, Resim, Tezhip.
• Ritmik (Dramatik) Sanatlar:
  • Hem göze hem kulağa hitap eden, harekete dayalı sanatlardır.
  • Örnekler: Bale, Tiyatro, Opera, Dans, Sinema.

💡 İpucu: Bale, dans ve tiyatro gibi sanatlar hem görsel hem işitsel unsurları barındırdığı için ritmik/dramatik sanatlar grubuna girer, plastik sanatlar değildir.

Öğretici Metinler ve Edebî Metinler Arasındaki Farklar

• Öğretici Metinler:
  • Amaç: Konuya açıklık getirmek, bilgi vermek, öğretmek.
  • Dil: Genellikle nesnel, sözcükler ilk ve gerçek anlamlarıyla kullanılır. Açık, anlaşılır ve yalın bir dil tercih edilir.
  • Gerçeklik: Hayat gerçekliğini olduğu gibi, nesnel bir şekilde yansıtır.
  • Örnek: Bilimsel makaleler, ders kitapları, ansiklopedi maddeleri, gazete haberleri.
• Edebî Metinler:
  • Amaç: Duygu veya hayali, dilin olanaklarından yararlanarak etkileyici ve güzel bir şekilde anlatmak, okuyucuda estetik zevk uyandırmak.
  • Dil: Öznel, sözcükler çağrışım gücüyle, mecaz ve yan anlamlarıyla kullanılır. Düşsel bir ortam oluşturulur.
  • Gerçeklik: Gerçekliği kurmacaya dönüştürür, sanatın kendine özgü gerçekliğini sunar.
  • Örnek: Şiir, roman, hikaye, tiyatro.

⚠️ Dikkat: Öğretici metinlerde "nesnellik" ve "bilgi verme" ön plandayken, edebî metinlerde "öznellik", "estetik", "duygu", "hayal" ve "kurmaca" anahtar kavramlardır.

Edebiyatın Farklı Yorumları (Akımlar)

• Edebiyatın ne olduğu, amacı ve işlevi konusunda farklı dönemlerde ve farklı edebi akımlarda çeşitli düşünceler ortaya çıkmıştır.
• Bazı akımlar, edebiyatı "toplumu ve gerçekliği yansıtan bir ayna" olarak görürken (yansıtma kuramı), bazıları edebiyatın eğitici bir nitelik taşıması gerektiğini savunmuştur.
• Günümüzde ise edebiyatın asıl işlevinin estetik yaşantı uyandırmak, duygusal etki yaratmak ve okuyucuya estetik zevk vermek olduğu görüşü yaygındır.

Bu ders notları, edebiyatın temel kavramlarını ve diğer disiplinlerle ilişkisini anlamanız için sağlam bir temel oluşturacaktır. Başarılar dilerim!