Mercek Türleri ve Merceklerde Özel Işınlar
Günlük hayatta sık karşılaştığımız cisimlerdir mercekler. Gözlük kullanan bir arkadaşınızla karşılaştığınızda merceklerle karşılaşırsınız. Çünkü gözlüklerde kullanılan camlar mercektir.
Merceklerin orta noktasına optik merkez denir. Aynalarda olduğu gibi merceklerde de asal eksen ve odak noktası vardır.
Işınları asal eksene yaklaştıran merceklere yakınsak mercek, asal eksenden uzaklaştıran merceklere ıraksak mercek denir. Hava ortamında ince kenarlı mercekler yakınsak, kalın kenarlı mercekler ıraksaktır. Şekildeki ince kenarlı mercekte ışın kesikli çizgilerle gösterilen yolu izlemeyip asal eksene yaklaşmıştır. Kalın kenarlı mercekte ise ışın kesikli çizgilerle gösterilen yolu izlemeyip asal eksenden uzaklaşmıştır.
Bir Merceğin Odak Uzaklığı
Bir merceğin asal eksenine paralel gelen ışık ışınlarının toplandığı noktanın merceğe uzaklığı, odak uzaklığı olarak tanımlanır.
Bir merceğin odak uzaklığı (f) merceğin kırıcılık indisine, ortamın kırıcılık indisine ve merceğin yüzeylerinin eğrilik yarıçaplarına bağlıdır.
- Merceğin ışığı kırma indisi arttıkça, merceğin odak uzaklığı azalır.
Örneğin şekildeki merceğin odak noktası, ışın I yolunu izlediğinde K noktası iken merceğin kırıcılık indisi (nM) artırıldığında ışın II yolunu izler ve odak noktası L olacağından f azalır.
- Ortamın ışığı kırma indisi artarsa, merceğin odak uzaklığı artar.
Örneğin şekildeki merceğin odak noktası K iken merceğin bulunduğu ortamın ışığı kırma indisi artırılırsa kırılma azalır ve ışın II yolunu izler. Böylece odak noktası L olacağından fartar.
- Merceğin yüzeylerinin eğrilik yarıçapları artarsa, odak uzaklığı da artar.
İnce kenarlı mercekler genelde yakınsak merceklerdir ve odak uzaklıkları (+) dır. Kalın kenarlı mercekler ise genelde ıraksak merceklerdir ve odak uzaklıkları (-) dir.
Bir merceğin ışığı kırma indisi, bulunduğu ortamın ışığı kırma indisinden büyükse mercek kendi türünde davranır. Yani ince kenarlı ise yakınsak olarak, kalın kenarlı ise ıraksak olarak davranır. Eğer merceğin ışığı kırma indisi bulunduğu ortamın ışığı kırma indisinden küçük olursa mercek tür değiştirir. İnce kenarlı ise ıraksak olarak, kalın kenarlı ise yakınsak olarak davranır.
Merceklerde Özel Işınlar
A – Yakınsak Mercekte Özel Işınlar
B – Iraksak Mercekte Özel Işınlar
Iraksak mercekteki özel ışınlar, tümsek aynadaki özel ışınlara benzer. Aynalardaki ışınlar yansırken merceklerdeki ışınlar kırılır. Merceklerde kırılmayan tek ışın, optik merkeze gelen ışındır. Optik merkeze gelen ışınlar kırılmadan yollarına devam ederler.
Merceklerde Görüntü
Yakınsak Mercekte Görüntü Özellikleri
Bir noktanın mercekteki görüntüsü aynalarda olduğu gibi, o noktadan merceğe iki ışın gönderilerek bulunur. Küresel aynalarda olduğu gibi merceklerde de asal eksen üzerindeki cisimlerin görüntüleri asal eksen üzerindedir. Görüntülerin yerleri de pratik olarak özel ışınlarla bulunabilir.
Çok güzel teşekkürler