Yer kabuğunun geniş alanlı yükselme ve alçalma hareketleridir. Bu hareketler son derece yavaş gelişir. Bu hareketler sonucunda kubbeleşerek yükselen kısma jeoantiklinal, alçalan kısma ise jeosenklinal denir. Kıta yüzeyleri dış kuvvetlerle aşınmaya uğrarlar, buralardan taşınan materyaller okyanus çanaklarında birikerek tortul tabakaları oluşturur.
Epirojenik olaylann oluşması üç farklı nedenle açıklanır:
a. Buzul çağı döneminde buzullarla kaplı olan yer kabuğunun alçalması, buzullar eridikten sonra ise yükselmesi nedenlerden biridir. Örneğin İskandinavya ve Kanada’da epirojenik yükselme günümüzde de sürmektedir.
b. Kıtaların üzerindeki yükün artmasıyla karalar magmaya doğru ağır ağır çökmeye başlar. Bu çökme sonucu denizler karalara doğru ilerler (Transgresyon). Kıta üzerindeki yükün hafiflemesiyle de karalar magma üzerinde yavaş yavaş yükselir ve deniz gerilemesi (Regresyon) oluşur.
c. Diğer neden ise yan basınçlardır. Örneğin Anadolu Yarımadası binlerce yıldan beri birjeoantiklinal alanı olarak yükselmekte, çevresindeki Akdeniz ve Karadeniz jeosenklinal alanı çökmektedir.
UYARI: Yer kabuğunu oluşturan sial ve sima arasındaki dengeye izostatik denge denir. Epirojenik hareketler izostatik dengenin bozulmasıyla oluşur.
Epirojenik harekete örnek çöküntü oluşumları
- Baltık Denizi’nin çökmesi
- Belçika, Hollanda ve Kuzey Almanya ovalarının çökmesi
- İtalya’da Venedik’in çökmesi
Epirojenik harekete örnek yükselme oluşumları
- Bugün İskandinavya Yarımadası’nın ve Kanada’nın yükselmekte olması
- Anadolu’nun peneplen (yontuk düz) halinde iken toptan yükselmesi
- Bazı ova ve platoların yüksekte kalması
- Dağlar arasında derin akarsu vadilerinin oluşması
- Dağlar arasında derin boğaz ve kanyonların oluşması
- Deniz kıyılarında eski deniz taraçalarının görülmesi
