Büyük Selçuklu Devleti (1040 – 1157)
Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyuna mensuptur.
Devlete adını veren Selçuk Bey, Oğuz Yabgu Devleti’nde komutan olarak görev yaptı.
Kınık boyunun başına geçen Tuğrul ve Çağrı beyler “Nesa (1035), Serahs (1038) ve Dandanakan (1040)” savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Selçuklu Devleti’nin kuruluşunu tamamladı.
Selçuklular ile Bizans arasında meydana gelen ilk savaş olan Pasinler Savaşı’nın (1048) kazanılması Tuğrul Bey’in etkinliğini artırdı.
Abbasi halifesini, Büveyhoğullarının ve Fatımilerin baskısından kurtardığı için halife, Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batı’nın Sultanı” unvanını verdi. Böylece Selçuklular İslam dünyasının siyasi lideri oldu.
Hristiyanlar için kutsal sayılan Ani Kalesi’nin alınmasıyla halife, Sultan Alparslan’a “Ebü’l-feth” lakabını verdi.
Türklerin Anadolu’ya düzenledikleri akınları durdurmak isteyen 200.000 kişilik Bizans ordusu, 50.000 kişilik Türk ordusu tarafından Malazgirt Savaşı’nda (1071) mağlup edildi.
* Bu savaş sonucunda,
- Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
- “Toprak fethedenin malıdır.” anlayışı Anadolu’da Türk beyliklerinin oluşumuna zemin hazırladı.
- İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı ortadan kalktı.
- Bizans, Papalıktan yardım isteyerek Haçlı Seferlerinin başlamasına neden oldu.
Melikşah Dönemi’nde devletin sınırları, Orta Asya’dan İstanbul Boğazı’na, Umman Denizi’nden Aral Gölü’nün kuzeyine kadar genişledi.
Taht kavgalarıyla sarsılan devleti Sultan Sencer toparlamaya çalışmış, ancak Karahıtaylarla yapılan Katvan Savaşı ile (1141) Selçuklular dağılma sürecine girmiştir.
1153 yılında çıkan Oğuz İsyanı’ndan sonra devlet yıkıldı.
Atabeylik
Şehzadeler tecrübe kazanmaları için küçük yaşlarda eyaletlere melik olarak gönderilir.
Kendilerini iyi bir devlet adamı ve asker olarak yetiştiren kişilere de atabey denirdi.
Atabeylerin merkezi otorite zayıflığından faydalanarak bölgesel hükümetler kurmaları devletin çöküşünde etkili oldu.
Büyük Selçuklu Devleti’nde Hukuk Sistemi
Şer’i mahkemelerin başkanına Kadi’l Kudat, örfi mahkemelerin başkanına Emir-i Dad denirdi.
Askeri davalara Kazaskerler bakardı.
Bir tür yüksek mahkeme olan Divan-ı Mezalim’in başkanı sultandır.
BÜYÜK SELÇUKLULARDA ORDU TEŞKİLATI
Hassa Askerleri
- Sultana bağlı özel birliklerdir. Hizmetlerinin karşılığında kendilerine ikta denilen belirli bir arazi tahsis edilirdi.
Gulaman-ı Saray
- Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleridir. Farklı milletlerden seçilip özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
Eyalet Askerleri
- Melik ve eyalet valilerine bağlı birliklerdir.
Türkmenler
- Sultanın daveti sonucu Türkmenlerden savaş zamanında orduya katılan askerlerdir.
Sipahiler
- İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir.
Yardımcı Kuvvetler
- Selçuklulara bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanında gönderdikleri ücretli askerlerdir.
