Osmanlı Duraklama Dönemi isyanları genel olarak üç ayrı başlıkta incelenebilir. İstanbul İsyanları, Celali İsyanları ve Eyalet İsyanları.
1. İSTANBUL (Merkez) İSYANLARI
Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’da çıkan isyanları daha çok Yeniçeri askerleri çıkarmış, zaman zaman ulemalar, medrese talebeleri ve halk da bu isyanlara karışmıştır.
İstanbul İsyanlarının Nedenleri:
1. Merkezi otoritenin bozulması,
2. Tahta yeni geçen padişahların Fatih Döneminden beri ödemesi gelenek olan cûlus bahşişlerini ödememeleri,
3. Yeniçeri Ocağına usule aykırı asker alması,
4. Ulufelerin ödenmesinin gecikmesi,
5. Saray kadınlarının yönetime karışması ve aralarında çevirdikleri entrikalar,
6. Devlet memurluklarına rüşvet ve iltimas ile memur atamaları,
7. İlmiye sınıfının bozulması.
Tüm bu nedenlerle İstanbul’da isyanlar çıktı. Bu isyanlar III. Murat, II. Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet Dönemlerinde görüldü.
a. III. Murat Dönemi İsyanları
III. Murat Döneminde yeniçeriler züyuf akçe (değeri düşük akçe) aldıklarını anlayınca isyan ettiler. Şehrin birçok yerinde yangınlar çıkardılar. İsteklerini padişah kabul edince isyan bastırıldı.
b. II. Osman Dönemi İsyanları
1. II. Osman Döneminde Yeniçeri ayaklanmalarının temel nedeni; II. Osman’ın Hotin Savaşı’nda Yeniçerilerin pek isteksiz hareket etmeleri ve artık vazifelerinin gereğini yerine getirmemeleriydi.
2. Ancak Yeniçerilerin Genç Osman’ın ocağı kapatma niyetinde olduğunu anlamaları üzerine İstanbul’da büyük bir isyan çıktı ve maalesef genç padişah Yeniçeriler tarafından öldürüldü. Bu dönem İstanbul isyanlarının en büyüğü bu isyandır.
c. IV. Murat Dönemi İsyanları
1. IV. Murat Döneminde Yeniçeriler iki defa saraya yürüdüler. İlk isyanda IV. Murat’tan Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı isteyen Yeniçeriler, Ahmet Paşa’yı paramparça ettiler.
2. IV. Murat Döneminde ikinci Yeniçeri isyanını Sadrazam Topal Recep Paşa gizlice düzenlemişti ve bu yüzden Yeniçeriler saraya yürütülmüştü, amaçları IV. Murat’ı tahttan indirmekti ancak bu gizli komployu anlayan IV. Murat Sadrazam Topal Recep’i Yeniçerilerin önüne atmış ve böylece IV. Murat’ın bu sert tepkisiyle isyan bastırılmıştır.
d. IV. Mehmet Dönemi İsyanları
1. Duraklama Döneminin bir diğer isyanı da IV. Mehmet Dönemindeki “Çınar Vakası” yada “Vakay-ı Vakvakiye” olarak bilinen isyandır.
2. Yeniçerililer bu dönemde yönetimde haksızlık yaptıkları gerekçesiyle 30 kadar devlet adamını saraydan alıp Sultan Ahmet Meydanı’ndaki büyük çınar ağacına asarak idam etmişlerdi.
İstanbul İsyanlarının Sonuçları
1. Bu isyanlar Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesini oldukça zayıflattı.
2. Yeniçeriler her an isyan ettiklerinde bir şeyler elde edebileceklerini gördüler. Bu da daha büyük isyanların temelini oluşturdu.
Uyarı: İstanbul’da meydana gelen bu isyanlar rejime ya da yönetime karşı değildir, isyanlar belli şahıslara karşı yapılmıştır.
2. ANADOLU (Celali) İSYANLARI
XVII. yy.’da Anadolu’da çıkan isyanlara daha çok “Celali isyanları” denir. Bunun temel nedeni ise, Yavuz Sultan Selim Döneminde ayaklanan Bozoklu Celâl’in adından dolayı bu yüzyıldaki tüm isyanlara genel olarak Celâli İsyanları denmiştir.
Celali İsyanları Nedenleri:
1. XVII. yy.’da Osmanlı merkezi otoritesinin bozulması,
2. Anadolu’da görevlendirilen devlet adamlarının halka iyi davranmamaları ve kadıların görevlerini kötüye kullanmaları,
3. Haçova Savaşı sırasında Yeniçerilerin Anadolu’ya kaçarak eşkiya olmaları,
4. Anadolu’da tımar sisteminin bozulması ve ekonomik sistemin aksaması, bunların sonucunda güven ortamının kalkması,
5. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde sürekli olarak İran ya da Avusturya üzerinde durması bu nedenle Anadolu’nun başının boş kalması,
6. İltizam Sisteminin artması ve mültezimlerin halktan vergiler toplaması sonucunda ağır vergiler altında ezilen halkın topraklarını terk ederek şehirlere gelmesi,
Anadolu’da çıkan Celâli İsyanlarından bazıları şunlardır; Deli Hasan, Karayazıcı, Vardar Ali Paşa, Gürcü Nebi…”
Celali İsyanlarının Sonuçları:
1. Anadolu’da güven ve huzur bozuldu. Tarımsal üretim oldukça azaldı, ekonomi bozuldu.
2. Köylü “Çift Bozan” oldu.
3. Tımar sistemi bozuldu, halk şehirlere akın etti. Bu yüzden şehirlerin de huzuru bozuldu.
Uyarı: Celâli İsyanları dini bir sorundan kaynaklanmaz bu isyanlar sadece bazı yöneticileri değiştirmeye yöneliktir.
3. EYALET İSYANLARI
1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yy.’da merkezi otoritesinin bozulması üzerine merkezden uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır. Amaçlarıysa Osmanlı Devleti’nden ayrılmaktır.
2. Suriye, Mısır, Bağdat, Yemen, Erdel, Eşak, Boğdan… vs bu isyanlardandır.
Uyarı: Bu isyanlar milliyetçi bir karakter taşımaz.
